روش تحقيق نيمه تجربي

در تحقيقاتي كه براي محقق امكان كنترل يا دستكاري كامل متغير يا متغيرهاي اثرگذار (مستقل) وجود نداشته ‏باشد، او مي‌كوشد تا با شناسائي متغيرها و گسترش آگاهي‌هاي لازم روش خود را در انجام تحقيق به روش تجربي ‏نزديكتر سازد. و به عبارت ديگر، با آنكه در بسياري از موقعيت‌هاي طبيعي- اجتماعي نمي‌توان متغيرهاي موجود در ‏حوزه‌ تحقيق را كاملاً كنترل كرد، اما محقق مي‌تواند از يك روش تحقيقي كه به روش تحقيق تجربي شبيه است ‏براي بررسي و مطالعه موقعيت مذكور استفاده كند، يعني موقعيت‌هائي وجود دارد كه اگرچه محقق براي مطالعه آنها ‏نمي‌تواند خصوصيات تحقيق تجربي مانند: « چه عواملي در چه هنگامي متأثر از چه ميزان متغير ويژه در حوزه ‏تحقيق بوده‌اند؟» را تعيين كند، يا در موقعيت تحقيق امكان گزينش تصادفي را فراهم سازد، اما مي‌تواند براي ‏بررسي و مطالعه موقعيت، از روشي بنام « روش تحقيق نيمه تجربي» استفاده نمايد. واژه «نيمه تجربي ‏» براي اولين ‏بار در فرهنگ علوم تربيتي و رفتاري در سال 1957 بوسيله كمپبل‏ ‏ معرفي شد. و انگيزه اين ابداع شايد براي ‏نامناسب بودن تحقيق آزمايشي (تجربي) براي بررسي و مطالعه انسانها در موقعيت‌هاي طبيعي باشد. زيرا اگر ‏موقعيت تجربي و مورد مطالعه كاملاً تحت كنترل قرار بگيرد و آزمودني هم انسان باشد به ندرت از او رفتار واقعي ‏سر مي‌زند. محقق مي‌كوشد در تحقيقات نيمه‌تجربي كه در آنها امكان كنترل يا دستكاري كامل متغير يا متغيرها ‏وجود ندارد، شناسائي هرچه بيشتر اين متغيرها و گسترش آگاهي لازم در اين زمينه روش خود را به روش تحقيق ‏تجربي نزديك كند. در واقع در روش تحقيق نيمه تجربي (غيرآزمايشي) محقق روابط بين متغيرهايي كه خود آنها را ‏دستكاري نكرده است، و بگونه‌اي در گذشته اتفاق افتاده‌اند مورد بررسي و مطالعه و تاثير آنها را بر متغيرهاي مورد ‏نظر مورد مشاهده قرار مي‌دهد. روش تحقيق نيمه تجربي يك مطالعه تجربي نظامدارد است كه محقق نسبت به ‏متغيرهاي اثرگذار( مستقل) كنترل مستقيم ندارد، زيرا آنها قبلاً رخ داده‌اند يعني درگذشته اتفاق افتاده و هم‌اكنون ‏مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. و يا اينكه در حال مشاهده هستند، بدون دخالت و بدون دستكاري، نتيجه مورد بررسي ‏قرار مي‌‌‌‌‌‌‌گيرند بنابراين محقق در تحقيق نيمه تجربي متغيرها را آنگونه كه هستند مورد مطالعه و مقايسه قرار ‏مي‌دهد. و مي‌توان نمونه‌هائي را كه روش تحقيق نيمه تجربي براي آنها مناسب است به شرح ذيل بيان نمود:‏
‏(1)‏ بررسي و مطالعه تاثير تمرينهاي پراكنده در مقايسه با تاثير تمرينهاي مداوم در فراگيري و حفظ فهرستي ‏از لغات انگليسي كه در 3 كلاس سال دوم دبيرستا ن مروي تهران در سال 1386 تدريس مي‌شود، بدون ‏اينكه قادر باشيم دانش‌آموزان را به طور تصادفي به روشهاي مختلف تمرين تقسيم كنيم، يا زمان تمرين ‏آنان را زيرنظر بگيريم.‏
‏(2)‏ بيشتر مطالعات و بررسيهائي كه در زمينه مشكلات و مسائل اجتماعي صورت مي‌گيرد و اغلب كنترل يا ‏دستكاري متغيرها مقدور نيست، از جمله بررسي و مطالعه جرم و جنايت، آشوبها، اعتيادها، توزيع مواد ‏مخدر، خودفروشي‌ها و ….‏
‏1- ويژگيهاي تحقيق نيمه تجربي:‏
‏ الف- تحقيقات نيمه تجربي معمولاً در شرايط واقعي و حقيقي اجتماعي بكار مي‌رود در اين شرايط و موقعيت‌ها، ‏امكان كنترل تمامي متغيرها وجود ندارد. محقق سعي مي‌كند تا حد امكان استثناها و محدوديت‌ها و عوامل عدم ‏كنترل در تحقيق را شناسايي كرده و آنها را مورد ارزش‌يابي قرار دهد. و احتمالاً محقق فقط مي‌تواند بعضي از آنها را ‏كنترل كند، شناخت عواملي كه در ميزان ارزش روائي داخلي و خارجي تحقيق اثر دارد، دقت زيادي مي‌طلبد.‏
‏ ب- در اكثر تحقيقات تجربي (آزمايشي) هنگامي كه آزمودنيها افراد آدمي هستند، از نوع تحقيقات نيمه تجربي ‏استفاده مي‌شود. ‏
‏ تشخيص تفاوت بين تحقيق تجربي و نيمه تجربي، بسيار ظريف و حساس است و اين تشخيص به ويژه وقتي ‏آزمودنيها انسان باشند، حساس‌تر مي‌گردد زيرا مطالعه‌اي از نوع مطالعات تجربي تحقيقي در شرايط واقعي انسانها ‏كاري بس دشوار است.‏
‏2- مراحل مختلف تنظيم تحقيق نيمه تجربي:‏
مراحل تنظيم تحقيق نيمه‌تجربي عيناً نظير مراحل تنظيم تحقيق تجربي است.‏
‏ اما محقق بايد در اين دست از تحقيقات، در شناخت و تعيين محدوديت‌ها و متغيرهاي ناخواسته موجود در ‏حوزه تحقيق دقت فراوان مبذول دارد و آنها را در طرح تحقيق خود در قسمت‌ محدوديت‌ها ذكر كند.‏