عملیات فتح المبین
هجده ماه از آغاز جنگ تحمیلی و تجاوزگری صدام حسین رئیس‌جمهوری وقت عراق می‌گذشت. در این مدت اقدامات بی‌شماری در رابطه با آمادگی ملّت و نیروهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران برای بیرون راندن متجاوز از خاک مقدس جمهوری اسلامی ایران انجام‌شده بود. ازجمله این اقدامات حذف لیبرال‌ها و سکولارها از صحنه تصمیم‌گیری و یکدست کردن فضای سیاسی کشور بود. که با طرح و تصویب عدم‌کفایت سیاسی بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت ایران توسط مجلس شورای اسلامی و حکم عزل او در (اول تیرماه ۱۳۶۰) توسط (ره) ابلاغ شد. این در حالی بود که ده روز قبل در بحبوحه درگیری‌های داخلی بین منافقین و طرفداران بنی‌صدر از یک‌سو و امت حزب‌الله پیرو خط امام(ره) از سوی دیگر، امام بزرگوار برای ادامه جنگ، طی حکمی در (۲۱خرداد۱۳۶۰) به این شرح: «تا تعیین تکلیف جانشین نیروهای مسلح، ستاد مشترک مجاز است با استفاده از اختیارات مقام رهبری مأموریت‌ها و وظایف محوله را انجام دهد.» اختیارات فرماندهی کل قوا را به جانشین ریاست ستاد سرتیپ ستاد ولی‌الله فلاحی تفویض فرمودند. پس‌ازاین اقدام بلادرنگ رزمندگان اسلام دست بکار شدند و با هماهنگی بیشتر بین ارتش و سپاه، عملیات ثامن‌الائمه (شکستن حصر آبادان) را انجام داده و شور و تحرک ویژه‌ای جبهه‌های جنگ را فراگرفت. شوق پیروزی‌های به‌دست‌آمده در عملیات ثامن‌الائمه(ع) امام و امت را شادمان کرده بود. که خبر سقوط هواپیمای سی یک‌صد و سی و شهادت فرماندهان عالی‌رتبه نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه پس از عملیات غرورآفرین ثامن‌الائمه(ع) غم جانکاهی را به ملت تحمیل کرد.
بنابراین پس از شهادت فرماندهان عالی‌رتبه نیروهای مسلح و انتصاب مردانی دیگر برای ادامه مأموریت، تغییرات وسیعی در سطح فرماندهی ارتش و سپاه به وجود آمد.
با بررسی کارشناسان دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران که توسط فرمانده جدید نیروی زمینی(شهید صیاد شیرازی)ارتش در قرارگاه مقدم این نیرو و قرارگاه کربلا (قرارگاه مشترک ارتش و سپاه) بکار گرفته‌شده بودند اجرای طرح عملیات(طریق‌القدس) غرب سوسنگرد را قبل از عملیات فتح المبین ترجیح داده شد. و درمجموع علل عمده این انتخاب به شرح زیر اعلام گردید:
۱- سهل‌الوصول بودن اهداف
۲- نیاز به نیروی کمتر و متناسب بودن وسعت منطقه عملیات با نیروهای در اختیار
۳- تصرف بستان و رسیدن به مرز بین‌المللی و اهمیت انعکاس اخبار آن پس از عملیات
۴- صرفه‌جویی در قوا پس از تصرف بستان برای پدافند از منطقه
۵- وجود عوارض حساسی مثل ارتفاعات میش داغ و شنزارهای شمال و باتلاق هورالعظیم در منطقه عملیات
۶- قطع ارتباط قوای عراقی در شمال و جنوب بستان
۷- برطرف نمودن تهدید محور سوسنگرد و اهواز از دیگر ملاحظات گزینش این عملیات محسوب می‌شد.
ازآنجاکه انجام عملیات طریق‌القدس با غافلگیری کامل نیروهای متجاوز عراقی همراه بود. باعث افزایش روحیه رزمندگان و ایجاد انسجام و اعتمادبه‌نفس بین آنان گردید و همین روحیه عامل اصلی پایداری و مقاومت رزمندگان در مقابل پاتک‌های بی‌حدوحصر عراقی‌ها به مدت طولانی برای بازپس‌گیری مناطق ازدست‌رفته به‌ویژه تنگ چزابه شد. چراکه آزادسازی تنگ چزابه در این عملیات طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده، نیروهای متجاوز عراقی در مناطق اشغالی را به دو قسمت تقسیم کرد و باعث شد راه‌های ارتباطی بین سپاه ۳ و ۴ عراق در خاک ایران قطع‌شده و بین آن‌ها فاصله بیفتد. ضمناً این اقدام مزیتی بود برای نیروهای ایرانی که با پدافند در تنگ چزابه مقدار قابل‌توجهی از نیروهای خود را صرفه‌جویی می‌کردند و همین صرفه‌جویی در قوا باعث شد که رزمندگان برای عملیات فتح المبین آماده شوند
بنابراین همه این اقدامات مقدمه‌ای بود برای عملیات غرورآفرین فتح المبین. اسناد تاریخی دفاع مقدس حاکی است که مطالعات برای طراحی این عملیات هم‌زمان با عملیات طریق‌القدس آغازشده است. اما سابقه انتخاب مناطق عملیاتی در جنوب، وسط و شمال خوزستان برای عملیات و تقدم و تأخر عملیات به ترتیب در غرب سوسنگرد (منطقه میانی)، و غرب شوش و دزفول و عین خوش(منطقه شمالی) و سپس جنوب خوزستان برای آزادسازی خرمشهر هم‌زمان با انتصاب شهید صیاد شیرازی و حضور استادان تاکتیک دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش در منطقه عملیات صورت گرفته است. درهرحال این نکته قابل‌ذکر است که، ترتیب اتخاذشده برای چنین تقدم و تأخری کاملاً عاقلانه و بهترین گزینه بوده است.
درهرصورت ویژگی‌های منطقه عملیات فتح المبین که اینک در اشغال دشمن بود به این شرح بود که در منطقه غرب رودخانه کرخه و شوش، گسترده‌ترین حضور زمینی عراق به وجود آمده بود. منطقه‌ای از دهلران در شمال تا تنگ رقابیه در جنوب به عمق متوسط ۷۰ الی۸۰ کیلومتر در اشغال عراقی‌ها بود. هرچند عوارض حساس و نقاط مهمی در این منطقه وجود نداشت ولی تهدید محور اندیمشک به اهواز و قرار داشتن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول و پایگاه هوایی دربرد توپخانه دشمن موضوعی بود که به‌سادگی قابل‌تحمل نبود. البته مقاومت شدید نیروهای خودی با استفاده از مانع رودخانه کرخه به همراه تلاش شدید یگان‌های توپخانه، هوانیروز و نیروی هوائی قهرمان ارتش جمهوری اسلامی ایران در پشتیبانی از لشکرهای مستقر درمنطقه، پیشروی نیروهای عراقی را در مهرماه ۱۳۵۹متوقف نموده بود و نه‌تنها این یگان‌ها توانسته بودند دشمن را در غرب رودخانه کرخه زمین‌گیر نمایند. بلکه با حفظ سر پل در منطقه پل نادری و گسترش آن، با انجام عملیات کانال هندلی و تپه چشمه و انگوش توسط لشکر ۲۱ حمزه ارتش، نیروهای قابل‌توجهی را در غرب رودخانه کرخه مستقر کرده بودند.
باوجوداینکه ازنقطه‌نظر سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و بازتاب‌های کشورهای منطقه و فرا منطقه عملیات در جبهه جنوبی برای آزادسازی خرمشهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود ولی چون فرماندهان و طراحان قرارگاه کربلا در انتخاب محل بعدی عملیات احساسی برخورد نمی‌کردند بلکه به رعایت اصول و قواعد رزم پایبند بودند لذا تقدم اجرای عملیات بعدی را به دلایل زیر به جبهه شمالی یعنی منطقه غرب دزفول ــ شوش دادند:
۱-به علت وسعت کم منطقه عملیات (۲۴۰۰ کیلومترمربع) نسبت به جبهه جنوبی (۵۴۰۰ کیلومترمربع) و استعداد کم نیروهای دشمن نسبت به منطقه مزبور تأمین نیروی موردنیاز در کوتاه‌مدت میسر بود.
۲- در صورت موفقیت و وصول به ارتفاعات تینه و کنترل معابر اجباری آن در منطقه عین خوش، تنگ‌های ابوغریب و برقازه پدافند با حداقل نیرو میسر و صرفه‌جویی در قوا و تمرکز نیروی بیشتر در جبهه جنوب فراهم می‌گردید.
چگونگی تجاوز نیروهای عراقی به منطقه غرب دزفول ــ شوش
با آشکار شدن قرائن و شواهد تک قریب‌الوقوع دشمن لشکر ۹۲ زرهی ارتش در اجرای دستور نیروی زمینی به یگان‌های تابعه ابلاغ کرد که طرح پدافندی حر را که بر اساس طرح دفاعی ابوذر تهیه‌شده بود، اجرا و مواضع پدافندی را در مناطق مربوطه اشغال نمایند و لذا تیپ ۲ زرهی در مواضع عین خوش و گردان ۲۸۳ سوار زرهی تحت عنوان نیروی پوشش لشکر از پاسگاه نهر عنبر تا پاسگاه سمیده (در حدود ۳۵ کیلومتر) مستقر شدند و گروه رزمی ۳۷ زرهی(با دو گردان تانک، یک گردان پیاده مکانیزه و یک گردان پیاده تقویت‌شده) شیراز ارتفاعات مرزی را از پاسگاه سمیده تا پاسگاه دویرج اشغال نمود و گروه رزمی ۱۳۸ پیاده اعزامی از لشکر ۲۱ حمزه به‌عنوان احتیاط لشکر در تپه‌های برقازه مستقر گردید.
در اولین ساعات بامداد روز اول مهرماه با هجوم یگان‌های متجاوز ناقوس جنگ در مناطق مرزی غرب رودخانه کرخه هم‌زمان با سایر مناطق به صدا درآمد.
لشکر ۱۰ زرهی عراق مأموریت داشت، در معبر شمالی در مسیر عین خوش ـ علی گره زد ـ پل سرخه نادری و عبور از رودخانه کرخه و ادامه پیشروی به‌طرف شرق به‌منظور اشغال شهرهای اندیمشک، دزفول، پایگاه هوایی، پادگان تیپ۲ زرهی و تأسیسات آمادی دوکوهه و بستن گلوگاه شمالی استان خوزستان در پل حسینیه ده کیلومتری شمال اندیمشک و لشکر ۱ مکانیزه هم مأموریت داشت، در معبر جنوبی در مسیر فکه، تپه‌های برقازه، تپه‌های ابو صلیبی خات و عبور از رودخانه کرخه، تصرف شهر شوش و ادامه پیشروی به‌طرف شرق به‌منظور بستن جاده اندیمشک ـ اهواز و محاصره اهواز از شمال آن ادامه دهند.
مدافعین معبر شمالی در شرایط بسیار ناگوار فرماندهی (بعد از کودتای نقاب به دستور مهندس غرضی استاندار خوزستان یک افسر مخابرات تیپ ۲ زرهی دزفول را سرپرستی می‌کرد) و کاهش شدید آمادگی رزمی در اثر جریانات انقلاب .
در هفته اول جنگ، دشمن تا پشت رودخانه کرخه جلو آمد و در حاشیه کرخه که مشرف بر شهر شوش و جاده اندیمشک- اهواز بود، مستقر شد. حضور رزمندگان اسلام بخصوص تیپ ۳۷ زرهی شیراز که با توپخانه لشکر ۹۲ زرهی تقویت‌شده بود در فکه مستقر و در اثر فشار دو لشکر زرهی دشمن با پشتیانی هوایی و توپخانه و دادن تلفات زیاد بنا به دستور عملیات تأخیری را شروع کرد، مدت هفت روز این عملیات به طول انجامید و هرلحظه بر تلفات افزوده می‌شد تا اینکه گردان۱۳۵ از تیپ ۵۵ هوابرد و یک تیپ از لشکر ۲۱ پیاده تهران وارد منطقه شدند و با نیروهای سپاه دزفول در مقابل دشمن ایستادگی کردند و به دنبال آن‌ها، مابقی لشکر وارد منطقه گردید و خط پدافندی مستحکمی در مقابل نیروهای عراقی در غرب و شرق رودخانه کرخه ایجاد کردند.
و عبور و مرور از طریق پل سرخه نادری (تنها راه ارتباطی) قطع گردید. در این روز فرمانده جدید تیپ۲ معرفی گردید. در معبر جنوبی مدافعین موفق شدند پیشروی دشمن را در ارتفاعات برقازه سد نمایند ولی به سبب قطع شدن خطوط تدارکاتی یگان‌ها در پل سرخه نادری برای جلوگیری از انهدام نیروهای خود بنا به دستور، شبانه مواضع خود را ترک و از طریق گدارهای رودخانه کرخه در سواحل شرقی رودخانه مستقر شدند ناگفته نماند یگان‌ها در عبور از رودخانه متحمل تلفات و خساراتی ناشی از عمق و شدت‌جریان آب رودخانه می‌گردیدند. اسناد اغتنامی که بعداً به دست آمد دشمن از دلاوری و سرسختی مدافعین معبر جنوبی که توانستند پیشروی لشکر ۱ مکانیزه که با یک تیپ زرهی تقویت‌شده بود را متوقف و یک عقب‌نشینی تاکتیکی حساب‌شده‌ای را به مرحله اجرا درآورند ستایش‌شده است.
فرمانده نیروی زمینی به‌منظور سلب ابتکار عمل از دشمن به عناصر تیپ ۸۴ خرم‌آباد که با تهاجم دشمن از مهران عقب‌نشینی و در دشت دهلران مستقر بودند
مأموریت داد در بامداد روز ششم مهرماه در منطقه عین خوش تک نماید. عناصر تیپ در اجرای این عملیات پاسگاه‌های نهر عنبر و ربوط را تصرف و لذا عقبه متجاوزین را در معبر شمالی مورد تهدید قراردادند و لذا لشکر ۱۰ زرهی که آماده عبور از رودخانه کرخه و ادامه پیشروی برای تصرف اهداف خود بود با دریافت خبر فوق از ادامه تک منصرف و تیپ احتیاط خود را برای دفع تهدید عقبه به‌عین خوش اعزام می‌نمود. توقف متجاوزین عراقی در این منطقه هرچند موقتی بود زیرا تلاش‌های بعدی برای عبور از رودخانه مؤید آن است، ولی برای نیروهای ایرانی فرصت به‌دست‌آمده بسیار ارزشمند بود. متجاوز چهار روز متوالی برای عبور از کرخه در امتداد هر دو معبر شمالی و جنوبی تلاش نمود ولی در اثر مقاومت نیروهای آسیب‌دیده ایران، ب پشتیبانی آتش توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی از ادامه پیشروی بازماند. در روزهای ۱۰ تا ۱۲ مهر با وصول و استقرار یگان‌هایی از لشکرهای ۲۱ پیاده و ۱۶ زرهی در منطقه دزفول حرکت عمده‌ای از دشمن مشاهده نشد. در روز ۱۳ مهرماه در اجرای دستور فرمانده نیروی زمینی عناصر باقیمانده تیپ ۲ زرهی دزفول با زیر امر گرفتن یگان‌هایی از گروه رزمی ۳۷ زرهی و پشتیبانی توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی سرپلی به طول ۶ و عمق ۳ تا ۵ کیلومتر در غرب رودخانه کرخه در حوالی پل سرخه نادری تصرف نمودند.
درحالی‌که هنوز قسمت اعظم یگان‌های لشکر در مسیر راه و یا در تهران منتظر واگذاری قطار و سایر وسایل نقلیه برای حرکت بودند در اجرای دستور فرمانده نیروی زمینی لشکر ۲۱ حمزه در ۲۳ مهرماه به‌منظور شناسایی نقاط ضعف و قوت دشمن با دو گردان به دو لشکر دشمن تک نمود و درحالی‌که دشمن می‌توانست تلفات و خسارات سنگینی وارد نماید ولی با حسن تدبیر گروه فرماندهی که درصحنه نبرد بودند با حداقل تلفات و خسارات از صحنه کارزار خارج شدند البته سلب ابتکار عمل از دشمن و ایجاد وقفه در ادامه تک و وصول و استقرار یگان‌های اعزامی به منطقه و سازمان‌دهی و آرایش مواضع پدافندی در فرصت به‌دست‌آمده از دست آورده‌ای ارزشمند این عملیات بود با برقرار شدن آرامش نسبی در منطقه، متجاوز به‌منظور تکمیل مأموریت اولیه در روز نهم آبان ماه (هم‌زمان با تلاش آفندی در آبادان) با اجرای ۱۰۵ دقیقه آتش تهیه از ساعت شش بامداد تا هفت بعدازظهر به مدت ۱۳ ساعت مداوم در شش مرحله و هر مرحله با یک تیپ زرهی تقویت‌شده تازه‌نفس با پشتیبانی آتش توپخانه ، هوایی و بالگردها، تک نمود و نبرد تن‌به‌تن بارها در طول روز در داخل سنگرها جریان داشت و نهایتاً در اثر مقاومت مدافعین لشکر ۲۱ حمزه متجاوزین با دادن ۸۰۰ کشته و بیش از ۱۰۰۰ زخمی و تحمل خسارات سنگین شکست را پذیرفتند و در زمین‌های آسیب‌پذیر و نامناسب زمین‌گیر شدند اظهارات اسرا و پناهندگان در این روز حاکی از این بود که فرمانده لشکر ۱۰ زرهی عراق در سخنرانی روز قبل اعلام نموده بود که با قبول ۶۰ درصد تلفات ناهار را در دزفول صرف خواهیم کرد و بدین ترتیب نیروهای دشمن در این منطقه تثبیت و این وضع تا عملیات فتح المبین ادامه داشت.
تلاش آفندی رزمندگان در اولین سال دفاع مقدس:
مسئولین لشکر ۲۱ پیاده حمزه که مسئولیت پدافند در منطقه را به عهده داشتند می‌دانستند که سرپل موجود در غرب کرخه به سبب محدودیت فضای آن آسیب‌پذیر و برای بهره‌برداری از آن در عملیات آفندی گسترده آینده جوابگوی تمرکزات نیست ضمن اینکه تصرف سرپل‌های دیگر در غرب کرخه در سایر مناطق نیز برای ایجاد تسهیلات لازم در عملیات آتی ضروری تشخیص داده شد و لذا در شش‌ماهه اول سال ۱۳۶۰ تک‌های محدودی به‌منظور بر هم زدن سازمان دشمن و کاهش روحیه نیروهای متجاوز و کسب روحیه آفندی در نیروهای خودی به شرح زیر به مرحله اجرا درآمد.
۱- تک‌های محدود در تپه چشمه در ۱۳ و ۱۵ فروردین‌ماه و دهم اردیبهشت‌ماه۱۳۶۰
۲-تک‌های محدود در منطقه شوش
الف ـ شلیبه به‌صورت ادغامی نیروهای ارتش و سپاه پاسداران در ۲۵ فروردین
ب ـ انگوش و شش به‌صورت ادغامی در ۳۱ اردیبهشت‌ماه
۳-تک محدود در تپه ۳۵۰ در شمال تپه شاوریه به‌صورت ادغامی در ۱۴ مردادماه
۴- تک محدود در کوت کاپون در اردیبهشت‌ماه و شهریورماه
لازم به توضیح است که اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق تک‌های محدود اجراشده با توجه به نوع مأموریت (تک محدود) با موفقیت به انجام رسید زیرا که طرح‌ریزی و هدایت هر یک از آن‌ها بر اساس برآوردهای منطقی و رعایت اصول عملیات آفندی به مرحله اجرا درمی‌آمد در اجرای این تک‌ها ۲۶۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر، بیش از ۱۰۰۰ نفر کشته و تعداد بی‌شماری زخمی و انهدام ۶۰ دستگاه تانک و سرنگونی یک بالگرد به دشمن تحمیل شد. هرچند که دشمن در خاتمه هر عملیات برای باز پس گرفتن سرزمین‌های ازدست‌داده پاتک می‌نمود ولی با دفع پاتک‌ها برای اجتناب از تحمل تلفات بیشتر از تکرار بیش‌ازحد پاتک‌ها خودداری می‌کرد، لذا تا اواسط اسفندماه سال ۱۳۶۰ اهمیت عوارض حساس ازدست‌داده و پی آمدهای تاکتیکی سرپل‌های تصرفی در غرب کرخه و توسعه سرپل اولیه تا شمال ارتفاعات منطقه و استقرار نیروها در رقابیه آشکارنشده بود. هنگامی‌که گسترش نیروهای ایرانی برای اجرای عملیات فتح المبین مشخص شد مسئولین ارتش عراق پی بردند که نیروهای ایرانی از سه طرف آن‌ها را احاطه کرده‌اند و لذا امکان دسترسی به جناح و جناحین دشمن برای رزمندگان اسلام فراهم که از آن بهره‌برداری شد.
عملیات غرورآفرین فتح المبین یکی از درخشان‌ترین عملیات انجام‌شده در مقطع آزادسازی مناطق تحت اشغال نیروهای بعث عراق در خاک جمهوری اسلامی ایران همراه با دستاوردها و نتایج فراوان و چشمگیری بود که موقعیت برتر سیاسی را نیز برای جمهوری اسلامی در پی داشت.
روند تحولات نظامی نیز با توجه به وضعیت رو به اضمحلال دشمن پس از عملیات ثامن‌الائمه و طریق‌القدس و شکست در تنگه چزابه، به سود ایران تغییر کرده بود.
پس از موفقیت عملیات ثامن‌الائمه و با خاتمه یافتن عملیات طریق‌القدس و به‌منظور جلوگیری از تجدید سازمان و تقویت قوای دشمن، قدرت تصمیم‌گیری، تجدید سازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ایران ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، این عملیات را نقطه شکل‌گیری گزاره غلبه رزمندگان اسلام بر صدام و باطل سازی توهم شکست‌ناپذیری ارتش بعثی صدام در جنگ تحمیلی دانست.
پس از عملیات راهبردی طریق‌القدس در آذرماه سال ۶۰ و ظرفیت‌سازی و اعتمادبه‌نفس تعیین‌کننده برای طرح‌ریزی هوشمندانه عملیات افتخارآفرین فتح المبین از اواسط آبان ١٣۶٠ آغاز شد و پس از تلاش‌های مستمر و خستگی‌ناپذیر و انجام مشورت‌ها و هماهنگی‌های گسترده، میان فرماندهان نظامی، سرانجام طرح عملیاتی شماره ١ فتح المبین در اواخر دی‌ماه همان سال آماده شد. روز ١٣ بهمن ١٣۶٠ در پی یک نشست مشترک بین فرماندهان عمده ارتش و سپاه ، طرح یادشده به یگان‌های عمده اجرایی ابلاغ و متعاقب دریافت اطلاعات جدید در ٣٠ بهمن همان سال طرح اولیه بازنگری شده و طرح شماره ٢ در ١٣ اسفند انتشار یافت.
در این عملیات با توجه به اینکه ارتش متجاوز عراق به دلیل اطلاع از حمله قریب‌الوقوع نیروهای ایرانی به‌منظور برهم زدن سازمان نیروهای خودی اقدام به حمله‌ای ایذایی در ساعت۲۲۳۰مورخ۲۹/۱۲/۱۳۶۰نمود و مشکلات زیادی را برای فرماندهان عملیات به وجود آورد لذا فرماندهان برای تصمیم‌گیری به‌منظور ادامه عملیات، مردد شدند و تدبیر نهایی آن‌ها این شد که با فرمانده کل قوا، حضرت امام خمینی(ره) مشورتی داشته باشند و از ایشان تقاضا نمایند که برای ادامه عملیات استخاره کند. به همین منظور فرمانده کل سپاه بجای کابین عقب یک فروند هواپیمای آموزشی اف۵ در کوتاه‌ترین زمان(۲۵دقیقه) به تهران و بیت حضرت امام مراجعه کرده و تصمیم قرارگاه کربلا را به عرض می‌رساند. امام خمینی(ره) در جواب قریب به این مضمون می‌فرمایند: با یکدیگر مشورت کنید اگر بازهم مردد بودید برای اطمینان بیشتر تفألی به قرآن بزنید انشاءلله پیروزید. رزمندگان در تفأل به قرآن با آیات شریفه سوره فتح مواجه می‌شوند که باعث انبساط خاطر و اطمینان نفس آن‌ها می‌شود. از همین رو نام عملیات نیز فتح المبین انتخاب گردید.در ساعت نیم بامداد دوم فروردین‌ماه سال ۶۱ با رمز یا زهرا (س) آغاز و در نهم فروردین‌ماه پس از ۷ روز نبرد به پایان رسید و دستاورد‌های شگفتآور و سرنوشت‌سازی را برای جمهوری اسلامی و ملت ایران به ارمغان آورد.
و بدین ترتیب یکی از بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین نبردهای زمینی به وقوع پیوست. قرارگاه‌های قدس، نصر، فجر و فتح به ترتیب از شمال به جنوب در عین خوش و ابو قریب، علی گره زد و تپه بلتا و ارتفاعات تینه، تپه‌های ابوصلیبی خات به چنانه و شرق ارتفاعات میش داغ و رقابیه با دشمن درگیر شده و در ۳ مرحله توانستند بعد از عبور از خطوط پدافندی عراق پیشروی خود را در عمق مواضع عراقی‌ها آغاز کرده و در ارتفاعات حاشیه مرزی مستقر شوند.
این عملیات چهار مرحله‌ای که در هشتم فروردین‌ماه سال ۶۱، تثبیت مواضع و آزادسازی بخش عظیمی از مناطق اشغال‌شده توسط دشمن در خوزستان و در جبهه جنوبی در منطقه شوش و دزفول و وارد شدن ضربات مهلک و سنگین بر ماشین جنگی رژیم بعثی صدام را رقم زد، نقطه عطفی در دفاع مقدس هشت‌ساله برابر جبهه متحد استکبار جهانی در جنگ تحمیلی به شمار می‌رود.
موقعیت جغرافیایی منطقه عملیاتی فتح المبین:
منطقه عمومی فتح المبین در شرق به رودخانه کرخه و از شمال به ارتفاعات صعب‌العبور تی شکن، دال پری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میش داغ، تپه‌های رملی و چزابه (شیب)؛ و غرب به مرز بین‌المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می‌شود.
و در کل منطقه مزبور ۲۵۰۰ کیلومترمربع وسعت دارد که بخش اعظم آن در استان خوزستان واقع است.
این منطقه ازلحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یادشده، تپه‌ماهورهای بسیار و بعضاً غیرقابل‌عبور دارد. این بلندی‌ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهرهای شوش، هفت‌تپه و جاده اهواز ـ اندیمشک کاملاً مشرف است.
ارتفاعات ابوصلیبی‌خات با ۲۰۲ و ۱۸۹ متر، کوه‌های برغازه، دوسلک، رقابیه، تی‌شکن، کمر سرخ، تنگ ابوغریب، سایت ۴، ۵ رادار، پادگان عین خوش و نقاط حساسی همچون دوسلک و سه‌راهی قهوه‌خانه، از نقاط مهم در عملیات فتح المبین بودند. جاده‌های آسفالت دزفول ـ. دهلران، جاده تنگ ابوغریب و جاده امام‌زاده عباس از مهم‌ترین راه‌های مواصلاتی این منطقه عملیاتی در استان خوزستان محسوب می‌شود
جاده‌های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام‌زاده عباس به چاه نفت و پل‌های احداث‌شده روی رودخانه‌های چیخواب و دوی رج نیز از مهم‌ترین راه‌های مواصلاتی منطقه محسوب می‌شدند
مأموریت:
رزمندگان اسلام متشکل از سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌منظور انهدام نیروهای دشمن در منطقه تک نموده ارتفاعات علی گره زد، عین خوش، ابوصلیبی خات، تنگ رقابیه، تنگ ابوغریب و تنگ برقازه را تصرف و سپس در خط ارتفاعات تینه پدافند می‌نمایند.
اهداف عملیات:
الف- آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال‌شده، همچون سایت ۴ و ۵ رادار و بسیاری از روستاهای منطقه اشغال‌شده توسط رژیم بعث عراق،
ب- انهدام دو لشکر عراق (۱۰ زرهی و یک مکانیزه)،
ج-دستیابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط،
د-خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک، دزفول و جاده اهواز – اندیمشک از تیررس آتش مؤثر توپخانه دشمن
هـ- دور کردن آتش مؤثر دشمن از جاده اهواز اندیمشک
و- دستیابی به چاه‌های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه
ز- تصرف و تأمین ۵ پاسگاه مرزی
از اهداف مهم فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی در این عملیات بود…
– ابتکارات و خلاقیت‌ها:
یکی از کارهای بی‌نظیری که در این عملیات انجام شد، حفر کانال و تونل در زمین‌های رملی منطقه توسط لشکر۲۱حمزه ارتش و دور زدن دشمن از طریق آن بود که ضمن اینکه خلأ پنج لشکری را که در محاسبات کم داشتیم، جبران می‌کرد، باعث محاصره لشکرهای ۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه عراق شد؛ لشکرهایی که غافلگیر شده و باتحمل آسیب‌های فراوان وارده از سوی رزمندگان از میان رفتند.
ویژگی این عملیات فتح المبین:
الف- ویژگی این عملیات، مسدود کردن دو تنگه عین خوش و رقابیه بود. نیروهای ایرانی از پهلو، نیروهای دشمن را دور زده و تنگه‌ها را بستند و آن‌ها را محاصره کردند.
ب- مهم‌ترین ویژگی آن نیز هماهنگی بسیار خوب میان ارتش و سپاه محسوب می‌شود، که آن‌ها در کنار هم و با انسجام کامل با یکدیگر این عملیات را به اجرا درآوردند و از توان یکدیگر برای ضربه زدن به دشمن متجاوز بهره بردند.
وحدت و انسجام بین ارتش و سپاه
عملیات فتح المبین یکی از حماسه‌های غرورآفرین و ماندگار در تاریخ پرافتخار هشت سال دفاع مقدس محسوب می‌شود که فرزندان این مرزوبوم در ارتش و سپاه با وحدت و انسجامی بی‌نظیر، صفوف پیوسته دشمن را مقتدرانه درهم شکستند و بدین ترتیب توانستند با موفقیت به هدف‌های تعیین‌شده دست یابند.
نقش ملت ایران در هشت سال دفاع مقدس:
ملت ایران در هشت سال دفاع مقدس در رویارویی با نیروهای اشغالگر، تاریخ و کارنامه‌ای بسیار درخشان از ایستادگی و ایثار را ارائه دادند و روایت‌هایی ماندگار از شجاعت را خلق کردند که می‌تواند راهگشای خوبی برای ترسیم نقشه راه کشور در برخورد با دشمنان و متجاوزان باشد. این جنگ تحمیلی نبردی تمام‌عیار بود.
جنگی که با تجاوزهای پی‌درپی زمینی، دریایی و هوایی رژیم بعث آغاز شد اما ماشین جنگی دشمن با مقاومت دلیرانه و پاسخ کوبنده ملت ایران متوقف شد و فرزندان این مرزوبوم در عملیات بسیاری به دفاع از وطن پرداختند، عملیات فتح المبین یکی از مهم‌ترین و غرورآفرین‌ترین نبردهای هشت سال دفاع مقدس به شمار می‌رود که در دوم فروردین ۱۳۶۱ خورشیدی و با همکاری مشترک ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران با رمز «یا زهرا (س)» آغاز شد.
استعداد و گسترش نیروهای دشمن:
ارتش بعثی عراق، تمام جبهه‌های ۱۲۰۰ کیلومتری خود با ایران را با سازمان‌دهی چهار سپاه، اداره می‌کرد. منطقه عملیاتی فتح المبین تحت فرماندهی سپاه چهارم ارتش بعثی عراق بود. سپاه چهارم ارتش بعثی عراق بااستعدادی در حدود ۲۷ گردان زرهی شامل۱۲۰۰دستگاه تانک، ۲۵ گردان مکانیزه شامل۱۰۰۰دستگاه نفربر،۲۰ گردان توپخانه بااستعداد۴۰۰ عراده توپخانه صحرایی و ۴۵ گردان پیاده،(جمعاً۹۷گردان رزمی و۲۰گردان توپخانه) منطقه را در تصرف و کنترل خود داشت. یگان‌های ذیل تحت امر سپاه چهارم در منطقه عملیاتی فتح المبین، گسترش‌یافته بودند.
مسؤولیت پدافند از منطقه غرب دزفول به عهده دو لشکر ١٠ زرهی و ١ مکانیزه ارتش عراق بود که در امتداد خط تماس نعلی شکل به طول ۱۰۰ کیلومتر با ۲۵ تیپ پیاده، مکانیزه و زرهی در خط و ۶ تیپ مکانیزه و زرهی در احتیاط پدافند در منطقه را سازمان‌دهی نموده بود این یگان‌ها با ۲۰ گردان توپخانه پشتیبانی می‌شدند.:
و به‌تناسب میزان هوشیاری دشمن و آگاهی از عملیات نیروهای ایران، براستعداد آن‌ها افزوده می‌شد. درمجموع، تمامی یگان‌هایی که قبل از شروع عملیات، در منطقه مستقر بودند؛ و نیز تمام یگان‌هایی که حین عملیات وارد منطقه شدند، عبارت بودند از:
(۱) لشکر ١٠ زرهی؛ شامل: تیپ‌های ١٧، ۴٢، ۵١ و ۶٠ زرهی، تیپ ٢۴ مکانیزه، تیپ‌های مستقل ۵۵، ٩٩، ۴٢٣ و ۵٠۵ پیاده.
(۲) لشکر ١ مکانیزه؛ شامل: تیپ‌های ٣۴ و ۵١ زرهی، تیپ‌های ١ و ٢٧ مکانیزه، تیپ‌های مستقل ٩٣، ٩۶، ١٠٩ و ۴٢۶ پیاده.
(۳) لشکر ٣ زرهی؛ شامل: تیپ‌های ۶ و ١٢ زرهی، تیپ ٨ مکانیزه.
(۴) لشکر ۶ زرهی؛ شامل: تیپ ٢۵ مکانیزه.
(۵) لشکر ٩ زرهی؛ شامل: تیپ ١۴ مکانیزه و تیپ‌های ٣۵ و ۴٣ زرهی.
(۶) لشکر ٧ پیاده: شامل: تیپ‌های ١٩ و ٣٨ پیاده.
(۷) یگان‌هایی با مأموریت‌های ویژه: تیپ‌های ١٠، ١١، ١٢، ١٣، ١۴، ١۵، ١٩، ۶٠٣، ۶٠۴، ۶٠۵.
(۸) تیپ‌های مستقل: تیپ مکانیزه گارد ریاست جمهوری، تیپ ١٠ زرهی، تیپ‌های ٩١ و ٩٢ پیاده و تیپ ۵ گارد مرزی
(۹) کماندو: ٩ گروهان
(۱۰) توپخانه: ۴ گردان از لشکر ١٠، ۴ گردان از لشکر ١، ٣ گردان از لشکر ٣، گردان ٢١٧
استعداد و ترکیب نیروهای خودی:
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران متشکل از یگان‌های ارتش و سپاه که به‌طور ادغامی سازمان‌دهی شده بودند با ترکیب چهار قرارگاه به شرح زیر(پیوست الف لیست عده‌های طرح عملیاتی کربلا۲) در مقابل نیروهای عراقی آرایش گرفته بودند:
یازده تیپ پیاده از سپاه پاسداران (۶۵ گردان و هر گردان حدود ۲۷۰ نفر) و ۹ تیپ پیاده(هر تیپ حدود۵۰۰۰نفر) و ۵ تیپ زرهی(هر تیپ حدود۳۵۰۰نفر) از ارتش برای اجرای عملیات سازمان‌دهی شده بودند در این عملیات ۳۸ گردان توپخانه(هر گردان حدود۴۵۰نفر) از ارتش عملیات را پشتیبانی می‌کرد.
سازمان‌دهی نیروهای خودی برای اجرای عملیات
نیروهای ارتش و سپاه پاسداران در چهار قرارگاه سازمان‌دهی شدند:
قرارگاه مرکزی کربلا با فرماندهی مشترک نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، هدایت کلی عملیات را بر عهده داشت که چهار قرارگاه فرعی زیر تحت امر آن بود:
الف – قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: تیپ ٨۴ پیاده خرم‌آباد با ۳ گردان، یک گردان توپخانه، یک آتشبار پدافند هوایی، یک گروهان مهندسی رزمی، یک گروهان بهداری، یک گروهان مخابرات و یک گروهان قرارگاه
و تیپ ٢ زرهی لشکر ٩٢ زرهی اهواز با ۳ گردان تانک، یک گردان مکانیزه، یک گردان توپخانه، یک آتشبار پدافند هوایی، یک گروهان مهندسی رزمی، یک گروهان بهداری، یک گروهان مخابرات، یک گروهان سوار زرهی و یک گروهان قرارگاه
سپاه: تیپ ۴١ ثارالله (ع) با ۶ گردان، تیپ ١۴ امام حسین (ع) با ٩ گردان، عناصری از تیپ ایلام
ب – قرارگاه نصر هدایت نیروهای زیر را در محور پل نادری- دزفول به ارتفاعات سپتون به عهده داشت :
ارتش: تیپ‌های ١، ٢ و ٣ از لشکر ٢١ پیاده حمزه با ١٠ گردان پیاده و ۲ گردان تانک،۵ گردان توپخانه، یک گردان پدافند هوایی، یک گردان بهداری، یک گردان مخابرات، یک گردان مهندسی رزمی و پشتیبانی لشکر با ۳ گردان، یک گردان سوار زرهی، گروهان قرارگاه تیپ‌ها و لشکر
تیپ ۵٨ ذوالفقار با ۴ گردان پیاده، یک گردان توپخانه و یک آتشبار پدافند هوایی یک گروهان مهندسی رزمی، یک گروهان بهداری، یک گروهان مخابرات و یک گروهان قرارگاه
سپاه: تیپ ٢٧ محمد رسول‌الله (ص) با ٩ گردان، تیپ ٧ ولی‌عصر (عج)دزفول با ٩ گردان
ج – قرارگاه فجر در محور شوش هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
ارتش: لشکر ٧٧ پیاده خراسان با ٣ تیپ، ۸ گردان پیاده، ۲ گردان تانک، یک گردان سوار زرهی، ۵ گردان توپخانه، یک گردان پدافند هوایی، یک گردان بهداری، یک گردان مخابرات، یک گردان مهندسی رزمی و پشتیبانی لشکر با ۳ گردان، گروهان قرارگاه تیپ‌ها و لشکر
سپاه: تیپ ٣٣ المهدی (عج) با ۶ گردان، تیپ ١٧ علی ابن ابی‌طالب (ع) با ۶ گردان امام سجاد (ع) با ۶ گردان
د– قرارگاه فتح در محور رقابیه هدایت نیروهای زیر را به عهده٨ داشت:
ارتش: تیپ ١و ۲ لشکر ٩٢ زرهی، با ۶ گردان تانک، ۲ گردان مکانیزه، ۴ گردان توپخانه، یک گردان پدافند هوایی، یک گردان مهندسی رزمی، یک گردان بهداری، یک گردان مخابرات، یک گردان سوار زرهی و یک گروهان قرارگاه
تیپ ۵۵ هوابرد، با ۵ گردان پیاده هوابرد،۲ گردان تکاور، یک گردان توپخانه و یک آتشبار پدافند هوایی یک گروهان مهندسی رزمی، یک گروهان بهداری، یک گروهان مخابرات، یک گروهان شناسایی و یک گروهان قرارگاه
تیپ ٣٧ زرهی شیراز با ۲ گردان تانک، یک گردان مکانیزه، یک گردان پیاده، یک گردان توپخانه و یک آتشبار پدافند هوایی یک گروهان مهندسی رزمی، یک گروهان بهداری، یک گروهان مخابرات و یک گروهان قرارگاه
سپاه: تیپ ٢۵ کربلا، با ۶ گردان و تیپ۸نجف با ۷ گردان و تیپ ۴۶ فجر با ۵گردان
درمجموع حدود ۶۵ گردان از سپاه هر گردان حدود ۲۷۰ نفر و بیش از ۸۰ گردان از ارتش استعداد هر گردان پیاده بالای ۱۰۰۰ نفر، در عملیات شرکت کردند.
همچنین گروه‌های ۱۱، ۲۲، ۳۳، ۴۴ با ۲۰ گردان توپخانه و ۴ گردان پدافند هوایی، هوانیروز با شرکت ۸۰ فروند کبرا،۲۲ فروند شنوک و ۱۲ فروند ۲۱۴ و پایگاه هوایی، همدان، دزفول، اصفهان، بوشهر، تبریز و شیراز نیروی هوایی ارتش، گروه ۴۰۱ مهندسی گروه ۰۱ مخابرات و جهاد سازندگی و مهندسی سپاه، پشتیبانی عملیات را بر عهده داشتند و همچنین پشتیبانی منطقه ۲شیراز و آمادگاه اصفهان آمادهای ده‌گانه را در این عملیات پشتیبانی می‌کردند.
طرح مانور:
منطقه موردنظر برای عملیات به چهار محور زیر تقسیم‌شده که در هر یک از آن‌ها می‌بایست یک قرارگاه عملیاتی وارد عمل شود:
الف – محور تی شکن و چاه نفت:
قرارگاه قدس در این محور مأموریت داشت تا از جناح لشکر ١٠ عراق وارد عمل شده و ارتفاعات کمر سرخ و تپه ٢٠٢، امام‌زاده عباس، شهر و پادگان و ارتفاعات عین خوش و درنهایت منطقه ابوغریب را به تصرف خود درآورد. این قرارگاه در صورت موفقیت می‌توانست عقبه لشکر ١٠ را ببندد و به همین دلیل نتیجه عملیات آن، بسیار اساسی و سرنوشت‌ساز بود.
ب – محور غرب پل نادری:
در این محور قرارگاه نصر موظف بود اهدافی همچون شاوریه، بلتا، جوفینه، علی گره زد، تپه چشمه، شهدا و کوت کاپون را تصرف و تأمین نماید که به دلیل نوع درگیری این قرارگاه (تک جبهه‌ای)، پیش‌بینی نتایج عملیات در این محور سخت و دشوار بود.
ج – محور غرب شوش:
دشمن در منطقه غرب شوش، به دلیل وجود اهداف مهمی همچون سایت ۴ و ۵ رادار از مستحکم‌ترین مواضع و خطوط دفاعی برخوردار بود قرارگاه فجر مأموریت داشت ضمن تصرف اهداف فوق‌الذکر، روی ارتفاعات ابو صلیبی خات مستقر شود.
د – محور رقابیه:
تصرف تنگه رقابیه و منطقه دوسلک، وظیفه قرارگاه فتح بود که درنتیجه آن، عقبه لشکر ١ عراق بسته می‌شد. در صورت موفقیت نیروهای این قرارگاه و الحاق آن‌ها با نیروهای قرارگاه قدس، خط نهایی عملیات تأمین می‌شد.
حمله غافلگیرانه عراق: تلاش‌های متجاوز در جهت ایجاد وقفه و یا متوقف نمودن عملیات فتح المبین
متجاوز که در فاصله زمانی چند ماه با دوشکست بزرگ توانمندی رزمندگان ایران اسلامی را باور کرده بود مصمم گردید به هر نحو ممکن از اجرای این عملیات جلوگیری نماید و لذا درحالی‌که جابجایی یگان‌ها و تمرکزات برای اجرای عملیات در جریان بود دشمن با استقرار نیروی کافی و مؤثر در منطقه چزابه از ۱۷/۱۱/۶۰ به مدت ۱۰ روز مداوم هر شب با یک یگان تازه‌نفس تک نمود بدون تردید دشمن از اجرای این عملیات دو هدف را دنبال می‌کرد:
۱- جلوگیری از تمرکزات در جبهه شمالی و کشاندن نیروهای ایرانی به‌طرف بستان و خنثی نمودن عملیات فتح المبین
۲- در صورت امکان با تصرف مجدد شهر بستان حیثیت نظامی خود را احیا نماید گرچه تلاش آفندی دشمن در اثر فداکاری رزمندگان اسلام دفع و نهایتاً نیروهای طرفین متخاصم در مناطق قبلی خود مستقر شدند ولی در اجرای عملیات فتح المبین وقفه ایجاد گردید
دولت عراق این بار فعالیت‌های سیاسی را برای انصراف دولت‌مردان ایران اسلامی آغاز کرد و سازمان‌های بین‌المللی و به‌ویژه سران کنفرانس اسلامی را واسطه قرارداد ولی پاسخ سران کشور ایران به هیئت کنفرانس صلح که روز دوشنبه ۱۷/۱۲/۶۰ در نخست‌وزیری برگزار شد خروج بی‌قیدوشرط، پرداخت غرامت، کیفر متجاوز و برگشت آوارگان عراقی بود این پاسخ خواسته‌ای نبود که صدام بتواند قبول کند. لذا مجدداً به اقدام نظامی متوسل شد. این بار ضمن تقویت خطوط پدافندی در منطقه عمومی دزفول ـ شوش به‌منظور عقب راندن نیروهای ایرانی از سرپل‌های غرب کرخه که در شش‌ماهه اول سال ۱۳۶۰ با تصرف عوارض حساس منطقه و توسعه سرپل‌ها نه‌تنها نیروهای عراقی را از امتیازات مانع طبیعی رودخانه کرخه در سازمان‌دهی خطوط مقدم پدافندی محروم کرده بودند بلکه جناح و جناحین یگان‌های خط مقدم او را آسیب‌پذیر و مورد تهدید قرار داده بودند و همچنین برای بر هم زدن سازمان آفندی رزمندگان ایران اسلامی اجرای تک‌های مختل‌کننده‌ای را در دستور کار خود قرارداد و چون تهدید جدی و تلاش اصلی نیروهای ایرانی را در منطقه شوش و رقابیه می‌دانست لذا قبل از عملیات نیروهای خودی، دشمن در آغاز نیمه‌شب ۲۹ اسفندماه ۱۳۶۰ با اجرای آتش سنگین توپخانه با دو تیپ زرهی در منطقه شوش و دو تیپ پیاده و زرهی در منطقه رقابیه تک نمود تلاش آفندی دشمن که تا ساعت دو بعدازظهر همان روز (۲۹ اسفندماه) ادامه داشت، در این حمله علاوه بر نیروهای ویژه و تکاور، چیزی حدود ۱۲۰۰ تانک عراقی شرکت داشتند. در اثر هوشیاری و مقاومت رزمندگان اسلام دفع گردید و دشمن با بجا گذاشتن تعداد کثیری کشته و ۸۰ نفر اسیر و ۷ دستگاه تانک سالم در منطقه رقابیه و ۹۵۰ کشته، ۱۵۵ نفر اسیر و ۲۱ تانک منهدم شده در منطقه شوش صحنه نبرد را ترک و عقب‌نشینی نمود.
و این درگیری‌ها که تا ساعت ۱۴ ادامه داشت؛ فشار زیادی به نیروهای خودی وارد شد. پشت نیروها، رودخانه کرخه قرار داشت و این، کار را برای ایرانی‌ها سخت‌تر می‌کرد. عراق در محور رقابیه هم دو تا چهار کیلومتر پیشروی کرد و خودبه‌خود محور به هم‌ریخت. با این وضع، فقط دو محور از ۴ محور عملیات، برای شروع عملیات باقیمانده بود. البته این دو محور هم برای عملیات، تأمل‌برانگیز بودند و ممکن بود موفقیت‌های پیش‌بینی‌شده به دست نیاید.
تلفات خودی در این درگیری از لشکر ۷۷ در منطقه شوش ۱۰ نفر شهید و ۲۷ نفر مجروح و یک نفر اسیر و از تیپ ۵۵ هوابرد در منطقه رقابیه ۳۰ نفر شهید و ۱۸۰ نفر زخمی بود گر چه تلاش آفندی دشمن بدون اخذ نتیجه پایان یافت ولی مشکلاتی برای یگان‌های هر دو قرارگاه فجر و فتح به وجود آورد و بسیاری از معابر نفوذی ایجادشده در میدان‌ها مین دشمن مسدود و امکان اجرای عملیات از یگان‌های این دو قرارگاه سلب گردید و اجرای به‌موقع عملیات فتح المبین زیر سؤال رفت و لذا فرماندهان مردد شده بودند و برای همین از حضرت امام خواستند که برای انجام عملیات، استخاره بگیرند. امام هم فرمودند: اگر تدبیر کرده‌اید، عمل کنید. استخاره لازم نیست. درنتیجه عملیات با دو روز تأخیر در تاریخ ۲/۱/۱۳۶۱ آغاز گردید
پیشنهاد مخفیانه‌ای برای پایان جنگ از سوی کشور عراق:
عراقی‌ها با نگرانی از روند موجود در غرب کشور و جبهه جنوب غربی، پیشنهاد مخفیانه‌ای برای پایان جنگ ارائه کردند. تقاضای برقراری صلح که رژیم بعث از مدت‌ها قبل برای نجات خود ابراز کرده بود، با شروع عملیات فتح المبین و بروز آثار پیروزی رزمندگان، مجدداً مطرح شد، متعاقب آن، برای نجات صدام و توقف جنگ، تلاش‌های وسیعی از سوی کمیته منتخب اجلاس کشورهای غیرمتعهد، کمیته حسن نیت سازمان همکاری‌های اسلامی (اجلاس اسلامی)، کمیته اجلاس اسلامی جهان اسلام و نیز تنی چند از شخصیت‌های سیاسی مذهبی جهان اسلام صورت گرفت
شرح و هدایت عملیات فتح المبین:
عملیات فتح المبین در چهار مرحله طرح‌ریزی و نیروهای خودی در قالب چهار قرارگاه عملیاتی سازمان‌دهی شده بود و از چهار محور شوش، رودخانه کرخه، کوه میش داغ، در جاده اهواز-اندیمشک و غرب دزفول حمله را شروع کردند
درنهایت در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز دوشنبه ۲ فروردین ۱۳۶۱ عملیات سرنوشت‌ساز فتح المبین باهدف آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغالی، خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول و جاده‌های مواصلاتی آن‌ها از آتش مؤثر توپخانه‌های دشمن و دستیابی به خطوط پدافندی مناسب با رمز مبارک یا زهرا (س) آغاز شد. حوادث و رویدادهای عملیات در محور و مراحل مختلف آن به شرح ذیل هست
مرحله اول عملیات فتح المبین (٢/١/١٣۶١)
. در مرحله‌ی اول این عملیات در محور قرارگاه قدس، تیپ ۱۴ امام حسین (ع) در جناح راست موفق شدند با حرکت احاطه‌ای از شمال غربی و غرب رودخانه چیخواب با تصرف منطقه عین خوش، عقبه دشمن را در این محور مسدود کند. تیپ ٨۴ خرم‌آباد و تیپ ۴١ ثارالله نیز در جناح چپ این قرارگاه از شمال دشت عباس به‌طرف امام‌زاده عباس و تپه ۲۰۲ پیشروی کرده و مواضع دشمن را به تصرف خود درآوردند، لیکن این مواضع در جریان پاتک‌های شدید دشمن مجدداً به اشغال نیروهای عراقی درآمد.
در محور قرارگاه نصر تیپ ۲ لشکر ۲۱ حمزه ارتش شامل (۳ گردان پیاده تقویت‌شده، یک گردان تانک و سه گردان از تیپ ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) ادغامی) که مأموریت تصرف ارتفاعات علی گره زد و خاموش کردن آتش توپخانه مستقر در آن را بر عهده داشت تا عمق خطوط دشمن نفوذ کرده و قرارگاه توپخانه دشمن را به تصرف درآوردند. درنتیجه دو تیپ دیگر این قرارگاه (لشکر ۲۱ پیاده) موفق شدند مواضع اصلی پدافندی دشمن را در شمال محور پل نادری، سرخه فلیه، سرخه صالح و تپه چشمه، کوت کاپون، سه‌راهی قهوه‌خانه و تپه شاوریه را به تصرف درآورند.
در محور قرارگاه فجر؛ به دلیل مستحکم بودن خطوط پدافندی، حجم انبوه آتش و هوشیاری دشمن نسبت به جهت تک و نیز انسداد اکثر راه‌کارهای پیش‌بینی‌شده خودی، نیروهای این قرارگاه با روشن شدن هوا به موقعیت اولیه خود بازگشتند.
در محور قرارگاه فتح؛(لشکر۹۲زرهی و تیپ ۵۵ هوابرد و یگان های سپاه ادغام شده در گردان ها)؛ مأموریت این قرارگاه در آغاز عملیات، تنها با اعزام گروه‌های «آرپی‌جی زن» و موشک تاو برای شکار تانک‌ها و شناسایی محورهای نفوذی برای حمله محدود شد.
بر همین اساس گروه‌های موردنظر اعزام شدند، لیکن تنها موفق گردیدند حدود ٢٠ تانک و نفربر دشمن را منهدم و اطلاعات مفیدی از مواضع دشمن کسب نمایند.
نتیجه کلی عملیات در مرحله اول بسیار درخشان بود. مسئولین ارتش عراق که اجرای عملیات در منطقه عین خوش را بعید می‌دانستند به سبب حسن تدبیر سلسله‌مراتب فرماندهی در اختفاء عملیات موجبات غافلگیری دشمن فراهم گردید و لذا قرارگاه قدس با تصرف حساس‌ترین عارضه منطقه یعنی عین خوش اصلی‌ترین راه ارتباطی دشمن در شمال منطقه را قطع نمود و پاتک‌های دشمن در طول روز اول عملیات در منطقه عین خوش دفع گردید.
مرحله دوم عملیات فتح المبین (۴/١/١٣۶١)
در دومین روز عملیات یعنی سوم فروردین‌ماه از آغاز روشنایی روز پاتک‌های دشمن در منطقه عین خوش ادامه یافت ولی موفقیت چندانی نصیب دشمن نگردید و اما چون ادامه این وضع خطر سقوط عین خوش را در برداشت لذا قرارگاه کربلا به‌منظور سلب ابتکار عمل از دشمن و جلوگیری از پاتک‌های مداوم او اجرای مرحله دوم عملیات را در دستور کار خود قرارداد.
مرحله دوم عملیات در ساعت یک بامداد چهارشنبه چهارم فروردین، ماه خیلی سریع اجرا گردید
و گردان ۱۴۶ هوابرد به فرماندهی سرهنگ عباس کیانیا از قرارگاه فتح با عبور از تنگ زلیجان و طی مسافتی بیش از ۲۰ کیلومتر در مناطق رملی و در قسمت جنوبی منطقه مواضع مستحکم دشمن را در تنگ رقابیه دور زده و با وصول به عقبه دشمن تنگ رقابیه و مواضع توپخانه دشمن را تصرف نمودند و فرمانده لشکر و بیش از ۴۰۰ نفر دشمن به اسارت این گردان درآمدند.
و همچنین در اولین ساعات شروع عملیات، سایر گردان‌های تیپ ۵۵ هوابرد با گردان‌های ادغامی از سپاه پاسداران، تلفات سنگینی بر دشمن وارد آوردند و تنگه و ارتفاعات رقابیه و زمین‌های اطراف میش داغ را تصرف و پاک‌سازی نمودند. نیروهای ایران آن‌قدر محکم وارد عمل شده بودند که دیگر از ضد حمله‌های سخت عراقی‌ها خبری نبود؛ و رزمندگان به مواضع دشمن در جبهه‌های غرب شوش و دزفول دست یافتند. در این مرحله مأموریت اصلی به عهده قرارگاه فتح (لشکر ۹۲ زرهی و تیپ ۵۵ هوابرد تقویت‌شده با گردان‌های سپاه پاسداران) بود. تا با تصرف تنگه رقابیه و ضمن تهدید عقبه نیروهای عراقی، در منطقه قرارگاه فجر، موجب کاهش فشار دشمن به قرارگاه قدس شود. به همراه تعداد زیادی تجهیزات سنگین دشمن را به تصرف درآورند. به دنبال آن، نیروهای عراقی از فشار خود در محور عین خوش کاسته و پاتک‌های سنگین را متوجه منطقه رقابیه کردند و به‌رغم اینکه خطوط پدافندی نیروهای خودی در داخل تنگه تا آستانه سقوط پیش رفت، لیکن مقاومت نیروهای خودی به حفظ و تأمین اهداف این مرحله منجر شد.
در این مرحله قرارگاه نصر که به‌وسیله یک تیپ زرهی تقویت‌شده بود در آغاز روشنایی روز یا قسمتی از یگان‌های خود از تپه‌های علی گره زد به سمت تنگ ابوغریب پیشروی ولی به سبب درگیری بایگان‌های دشمن که برای تداوم پاتک در حال حرکت به سمت عین خوش بودند از ادامه پیشروی بازماند و نتوانست تنگ ابوغریب را تصرف نماید.
قرارگاه‌های نصر و قدس نیز در این مرحله مأموریت داشتند تا با ترسیم خطوط پدافندی خود، در مقابل پاتک‌های دشمن مقاومت کنند.
همچنین، قرارگاه فجر همچون مرحله اول مأموریت داشت تا به‌منظور جلب‌توجه دشمن به انجام عملیات ایذایی بپردازد و ذهن فرماندهان عراقی را از محور اصلی عملیات منحرف کند.
نتیجه کلی عملیات در مرحله دوم حاکی از این بود که اتخاذ تدابیر اصولی و منطقی در قرارگاه کربلا ابتکار عمل را از دشمن سلب و حاکمیت درصحنه نبرد به دست رزمندگان ایران اسلامی افتاد با تصرف تنگ رقابیه تهدید تنگ برقازه معبر اصلی دشمن در جنوب منطقه جدی شد و فرماندهان ارتش عراق از اعزام نیرو به‌عین خوش منصرف و تلاش خود را برای حفظ معبر جنوبی در برقازه و تپه‌های ابوصلیبی خات متمرکز نمودند. در روزهای پنجم و شش فروردین‌ماه عدم تمایل پرسنل دشمن با ادامه نبرد و اشتیاق آن‌ها به اسارت و پناهنده شدن آشکار گردید و عملاً به مرحله اجرا درآمد. در این روز قرارگاه کربلا طرح‌ریزی‌های اصولی را برای تصرف تپه‌های ابوصلیبی خات از جناح آن انجام و آماده اجرا نمود.
فرماندهان پس از کسب نتایج موفقیت‌آمیز در مرحله دوم عملیات، به این نتیجه رسیدند که نیروهای دشمن برای مصون ماندن از انهدام و اسارت نیروهایش، و جلوگیری ازهم‌پاشیدگی سازمان و گسستگی در سیستم فرماندهی خود، بسیاری از مناطق را خالی کرده و عقب نشسته است. مواضع خود را در رقابیه به‌ناچار ترک کرد و به خطوط پدافندی خود در مناطق چنانه، دوسلک و غرب ارتفاعات تینه عقب‌نشینی کرد. لذا فرماندهان تصمیم گرفتند هر چه سریع‌تر با انجام عملیات دیگری، قوای دشمن منهدم و خطوط پدافندی قوای خودی تصحیح و تقویت شود. بر همین اساس، پس از طراحی مانور این مرحله از عملیات، نیروهای خودی در بامداد روز هفتم حمله خود را آغاز کردند.
و همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شود، دشمن برای مصون ماندن از انهدام و اسارت نیروهایش، بسیاری از مواضع خود را به‌ناچار ترک کرده و به منتهی‌الیه خطوط پدافندی خود در منطقه، (چنانه، دوسلک و غرب ارتفاعات تینه) عقب‌نشینی نمود.
مرحله سوم عملیات فتح المبین (٧/١/١٣۶١)
مرحله سوم عملیات فتح المبین در ساعت یک بامداد هفتم فروردین‌ماه آغاز گردید و در این مرحله یگان‌هایی از قرارگاه نصر از جناح باز دشمن به عمق مواضع پدافندی او نفوذ و با تصرف تپه‌های سایت ۴ و ۵ رادار و الحاق بایگان‌های فجر یکی از مستحکم‌ترین مواضع دفاعی دشمن شکستند و تپه‌های ابوصلیبی خات به‌طور کامل به تصرف رزمندگان اسلام درآمد درحالی‌که صدام حسین در صورت تصرف آن تحویل کلید بصره را اعلام نموده بود. با این پیروزی شیرازه یگان‌های ارتش عراق در این منطقه متلاشی و فرار پرسنل دشمن از منطقه نبرد آغاز شد. باوجوداینکه روز هشتم فروردین‌ماه برای پاک‌سازی منطقه و آماده شدن برای تصرف تنگ‌های برقازه و ابوغریب در نظر گرفته‌شده بود ولی افزایش روحیه تهاجمی نیروهای خودی موجب گردید که در روز هشتم فروردین یگان‌ها ضمن پاک‌سازی منطقه به‌طرف اهداف نهایی پیشروی به‌طوری‌که قبل از پایان روشنایی روز هشتم فروردین‌ماه معابر برقازه و ابوغریب را تصرف و خاتمه عملیات فتح المبین اعلام گردید.
مرحله چهارم عملیات فتح المبین (٨/١/١٣۶١)
در چهارمین مرحله عملیات که سحرگاه روز یکشنبه ٨ فروردین آغاز شد. قرارگاه نصر به پاک‌سازی منطقه متصرفه در شرق ارتفاعات تینه پرداخته و پس‌ازآن به کمک قرارگاه قدس شتافت. قرارگاه قدس که در روز گذشته ارتفاعات ٢٠٢ تنگه ابوغریب را به تصرف درآورده بود، می‌کوشید از فرار نیروهای در حال عقب‌نشینی عراق جلوگیری نماید. قرارگاه فجر نیز مسئولیت پاک‌سازی منطقه متصرفه خود را بر عهده داشت.
همچنین نیروهای قرارگاه فتح ضمن عبور از تنگه زلیجان به سمت برغازه و دوسلک موفق شدند این دو منطقه را به تصرف درآورده و با نیروهای قرارگاه نصر الحاق نمایند و سپس به سمت مرزهای بین‌المللی پیشروی کنند.
در مجموعه، طی این مرحله از عملیات، ارتفاعات تینه، دوسلک و برغازه به تصرف کامل درآمدند و دشمن به غرب رودخانه دویرج و تپه ١٨٢ عقب رانده شد. لازم به ذکر است که نیروهای خودی در تلاش اصلی خود در این مرحله که دستیابی به عقبه‌های دشمن و ممانعت از فرار نیروهای آنان بود موفق نبودند و دشمن توانست بسیاری از نیروها و تجهیزات خود را از منطقه عملیات خارج کند.
با اتمام موفقیت‌آمیز این عملیات ۲۵۰۰کیلومترمربع از خاک ایران شامل ده‌ها بخش و روستا، جاده مهم دزفول ـ. دهلران، منطقه غرب شوش و اندیمشک، همچون سایت ۴، ۵ و رادار و … آزاد شد.
انهدام دو لشکر عراق (۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه)و دو لشکر پیاده دشمن
دستیابی به خطوط پدافندی دشمن
خارج کردن شهرهای شوش، و اندیمشک از تیررس آتش توپخانه عراق.
دور کردن آتش مؤثر ارتش عراق از جاده اهواز – اندیمشک.
بعدازاین عملیات، عراق برای اولین بار موانع زیادی در نقاط مرزی‌اش ایجاد کرد تا از پیشروی ایرانی‌ها جلوگیری کند. صدام گفته بود ایرانی‌ها می‌خواستند استان العماره را بگیرند.
نوروز و فروردین ۶۱ با این پیروزی‌ها به کام مردم شیرین شد و از همه بیشتر مردم شهرهای اندیمشک، دزفول و شوش دانیال خوشحال بودند.
عملیات فتح المبین تحقیرآمیز‌ترین شکست برای صدام تا آن روز بود و تقریباً سه لشکر خود را در جریان آن از دست داد.
در پی این شکست و ترس آمریکا از موفقیت‌های ایران، در اولین اقدام، در فروردین ۶۱، عراق را از فهرست کشورهای مظنون به حمایت از تروریسم خارج کردند تا راحت‌تر به آن کمک کنند.
شرح مراحل مختلف عملیات از زبان افسر عملیات قرارگاه کربلا:
درواقع شرح مراحل مختلف عملیات از زبان افسر عملیات قرارگاه کربلا(سرتیپ سید علی‌اکبر موسوی قوی‌دل) به‌این‌ترتیب است که؛ در اولین مرحله عملیات فتح المبین رزمندگان اسلام موفق شدند چهار تیپ ۴۲۳ و ۵۰۵ پیاده و ۴۲ و۶۰ زرهی دشمن را که از جنوب‌غرب‌وز پل نادری تا عین خوش در شمال جاده پدافند می‌کردند، به‌کلی منهدم کرده و با اسارت گرفتن۴۶۰۰ نفر و کشته و زخمی کردن تعداد کثیری از نیروهای دشمن، همچنین با غنیمت گرفتن تعداد زیادی تانک، نفربر، توپ‌های ۱۲۲، ۱۵۲، ۱۳۰ میلی‌متری و انهدام تعداد زیادی تانک، نفربر و خودرو و ساقط کردن ۳ فروند هواپیما و یک فروند بالگرد تلفات و خسارات سنگینی به نیروهای دشمن وارد کنند. سیل حرکت یگان‌های تقویتی دشمن که از روزهای قبل از سایر نقاط کشور عراق به این منطقه آغازشده بود در این روز شدت بیشتری گرفت مانند تغییر مکان گردان ۱۱۵ توپخانه از منطقه قصر شیرین به منطقه رقابیه، تیپ ۱۳ مهمات خاصه (ارتش خلقی) از پادگان التاجی بغداد به منطقه رقابیه و چنانه، تیپ‌های ۶۰۱ و ۶۰۲ جدیدالتأسیس از منطقه سلیمانیه به منطقه فکه، تیپ۴۲۱ پیاده از منطقه بستان به منطقه تپه ابوصلیبی‌خات. ضمناً در این روز تقدم تلاش‌های هوانیروز و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی در پشتیبانی از یگان‌های عمل‌کننده در منطقه عین خوش متمرکز شد. بالگردهای جنگند هوانیروز، ضمن اینکه با هجوم به یگان‌های پاتک‌کننده دشمن تلفات و خساراتی وارد کردند، یک فروند بالگرد متجاوزین را نیز سرنگون کردند. همچنین نیروی هوایی با برقراری پوشش هوایی از دخالت مؤثر نیروی هوایی دشمن در پشتیبانی از پاتک‌های یگان‌های سطحی جلوگیری کرده و موفق شدند سه فروند از هواپیماهای متجاوز را ساقط کنند. نتایج کلی در روز دوم عملیات، درحالی‌که در طول روز دوم نبرد قرارگاه قدس تحت امواج پاتک‌های دشمن قرار داشت و در منطقه سه قرارگاه دیگر، درگیری‌ها محدود بود اهم تلاش فرماندهی و عناصر عملیاتی قرارگاه کربلا در جهت اقدام اساسی برای کمک به قرارگاه قدس متمرکزشده بود. بنابراین به‌منظور برداشتن فشار از قرارگاه قدس دو راهکار وجود داشت، راهکار اول اینکه قرارگاه قدس تن به عقب‌نشینی اختیاری در تاریکی شب بدهد و راهکار دوم اینکه چون به دلیل طولانی بودن راه امکان واگذاری نیروی بیشتر به قرارگاه قدس وجود ندارد لذا قرارگاه کربلا در مرحله بعدی عملیات تلاش اصلی را به قرارگاه فتح واگذار نموده و تیپ ۳۷ زرهی را در منطقه این قرارگاه وارد عمل نماید. ازآنجاکه شهید خرازی فرمانده تیپ ۱۴ امام حسین(ع) با راهکار اول مخالفت کرد و اعلام کرد آمادگی دارد با نیروهای در اختیارش تاآخرین‌نفس در مقابل فشارهای دشمن مقاومت نماید؛ لذا راهکار دوم پذیرفته شد و قرار شد مرحله دوم عملیات فتح المبین با شرکت کلیه قرارگاه‌های تابعه در ساعت ۰۱۰۰چهارم فروردین‌ماه ۱۳۶۱ با رمز «یا زهرا(س)» به‌منظور به دست گرفتن ابتکار عمل و جلوگیری از تداوم تهاجمات نیروهای دشمن در منطقه عین خوش آغاز شود. در این مرحله قرارگاه فتح تلاش اصلی را قرارگاه کربلا را به عهده داشت و اهم تلاش هوانیروز و نیروی هوایی نیز در پشتیبانی از عملیات یگان‌های قرارگاه قدس متمرکز شد و بالگردهای هوانیروز با واردکردن تلفات و خساراتی به دشمن نقش بسزایی در خنثی کردن پاتک‌های دشمن داشتند. نتایج کلی در این مرحله از نبرد، درحالی‌که دشمن تلاش می‌نمود دست آورده‌ای باارزش و مهم روز اول رزمندگان اسلام را با اجرای پاتک‌های مداوم در روز دوم و با تداوم آن در روز سوم خنثی نماید. تلاش و مقاومت سرسختانه رزمندگان قرارگاه قدس و اتخاذ تدابیر منطقی و اصولی قرارگاه کربلا در اجرای مرحله دوم عملیات با هجوم هر چهار قرارگاه تابعه ابتکار عمل را از دشمن سلب و مجدداً حاکمیت درصحنه عملیات فتح المبین نصیب رزمندگان ایران اسلامی گردید. نتایج کلی روز ششم عملیات به این شرح بود که، تا قبل از سقوط تپه‌های ابوصلیبی‌خات، فرماندهان ارتش عراق امیدوار بودند با اجرای پاتک‌های متعدد بایگان‌های احتیاط مستقر در منطقه و سایر یگان‌های تقویتی که از دیگر مناطق وارد این منطقه می‌شدند نیروهای ایرانی را در عین خوش درهم‌شکسته و با در اختیار گرفتن کلیه معابر ارتفاعات تینه و عقبه‌های مطمئن بقیه نیروهای ایرانی را در سایر مناطق عقب رانده و به خواسته‌های خود خواهند رسید. ولی شکست در عملیات روز ششم تمام باورها و امیدهای دشمن را نقش بر آب کرد و شاهد و ناظر بودیم که چگونه شیرازه ارتش سازمان‌یافته عراق متلاشی و از هم پاشید و نیروهای همین ارتش در هر درجه و مقام برای فرار از مهلکه از هم سبقت می‌گرفتند. در این مرحله از عملیات یکی از مستحکم‌ترین مواضع پدافندی دشمن که با حداکثر نیروی ممکن نگهداری می‌شد، درهم شکست. در نگرشی اجمالی پیروزی در این نبرد در اثر طرح‌ریزی منطقی و اصولی و انتخاب نوع مانور مناسب و استفاده به‌موقع از موفقیت‌های به‌دست‌آمده و واردکردن ضربه قطعی به نیروهای دشمن از منطقه آسیب‌پذیر حاصل شد.درواقع رعایت و اجرای اصول جنگ مشاهده می‌شد. در این عملیات نتایج کلی در روز هفتم عملیات و آخرین مرحله عملیات، باوجوداینکه فرماندهی قرارگاه کربلا به سبب عدم آمادگی تعدادی از یگان‌ها روز هشتم فروردین‌ماه را برای پاک‌سازی منطقه نبرد از عناصر باقیمانده دشمن و تجدید سازمان و آماده شدن یگان‌ها برای ادامه عملیات در نظر گرفته بود. ولی افزایش روحیه تهاجمی و میل به جنگجویی آنان در کلیه قرارگاه‌های تابعه سبب شد آخرین مرحله عملیات فتح المبین بجای ۹/۱/۱۳۶۱ یک روز زودتر با حرکت یگان‌ها برای تصرف اهداف باقیمانده آغاز شد و شاهد بودیم که قبل از آغاز تاریکی هشتم فروردین‌ماه کلیه اهداف پیش‌بینی‌شده اشغال شد. در پایان روشنایی روز جاری وضعیت آن‌چنان تثبیت‌شده بود که قرارگاه کربلا خاتمه عملیات فتح المبین را اعلام کرد.
پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی ارتش در پشتیبانی از عملیات فتح المبین:
در موفقیت عملیات فتح المبین نیروی هوایی، هوانیروز، مهندسی رزمی، پدافند هوایی، توپخانه صحرایی، پشتیبانی منطقه ۲ شیراز و نیروی دریایی نقش مؤثری را ایفا نمودند.
الف- در این عملیات، برای نخستین بار در جریان جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اتاق عمل به همت نیروهای بهداری ارتش آماده‌شده بود به کار گرفته شد و بدین ترتیب با اقدامات و پیگیری‌های اولیه در این بیمارستان‌ها مجروحان زیادی از خطر مرگ نجات یافتند… هوانیروز هم بالگردهایش را ظرف مدت یک ماه آماده پشتیبانی از عملیات و تخلیه مجروحان و جابجایی نیروها را با بالگردهایشان انجام می‌دادند.
ب- نیروی هوایی ارتش، نیروی هوایی نیز با حفاظت آسمان منطقه آزادی عمل را برای یگان‌های مانوری فراهم و خلبان‌های این نیرو، حدود ۹۰ تن بمب روی نیروهای عراقی در محور شمالی ریختند و عراقی‌ها گمان می‌کردند جهت حمله ایرانی‌ها از سمت شمال ارتفاعات دال پری است. نیروی هوایی ۸۳۰ سورتی پرواز مراقبت مسلحانه، ۱۱۰ سورتی پرواز بمباران هوایی، ۱۸ سورتی پرواز عکس‌برداری هوایی، ۲۱۰۰ سورتی پرواز ترابری هوایی (سوخت‌رسانی در هوا، حمل مجروح، انتقال نیرو و…) انجام و حدود شش هزار بسیجی از مشهد مقدس به منطقه عملیات حمل گردید. پدافند هوایی با تأمین فضای امن منطقه عملیات و در نبردهای هوایی ۱۳ فروند هواپیما و ۳ فروند بالگرد دشمن را سرنگون کردند
ج- هوانیروز روزانه با ۱۱۰ فروند بالگرد با شلیک ۲۷۵۰۰ گلوله توپ ۲۰۰ میلی‌متری، ۲۰۰ فروند موشک تاو، ۲۲۵۰ عدد راکت و ۱۱ فروند موشک ماوریک یگان‌ها را پشتیبانی نمودند ضمن اینکه ۲۷۰۰ نفر مجروح را تخلیه و در حدود ۳۰۰۰ نفر پرسنل را جابجا و ۱۷۰ تن بار را حمل نمودند
د- امکانات مهندسی، گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی، گردان۴۱۴ پل شناور مهندسی نیروی زمینی ارتش تعداد ۲ پل را آماده کردند تا ماشین‌های زرهی و جنگی بتوانند از روی رودخانه کرخه عبور کنند؛ و نیروهای جهاد سازندگی و مهندسی سپاه، هم امکاناتش را پای‌کار آوردند…
هـ- پدافند هوایی، پدافند هوایی ارتش چند پایگاه موشکی ساخت تا از نیروهایی که از رودخانه کرخه می‌گذرند، حمایت کنند. و همچنین با استقرار بیش از ۳۸۰ توپ ضد هوایی در منطقه عملیات یگان‌ها را پشتیبانی نمود
و- توپخانه، گروه ۲۲(۵ گردان توپخانه یک گردان پدافند هوایی) و گروه ۳۳(۵ گردان توپخانه یک گردان پدافند هوایی) ،۲۲ گردان توپخانه لشکرها و تیپ‌های مستقل و ۵ گردان پدافند هوایی، جمعاً ۳۲ گردان توپخانه صحرایی و ۷ گردان پدافند هوایی ارتش در پشتیبانی از عملیات فتح المبین شرکت فعال و مداوم داشتند.
در این عملیات ۳۲ گردان توپخانه با شلیک بیش از ۳۵۰ هزار گلوله یگان‌ها را پشتیبانی نمودند.
ز- گروه ۴۰۱ مخابرات، عملیات را با امکانات مخابراتی پشتیبانی نمود
ح- نیروی دریایی، مأموریت کلی پدافند از جزیره آبادان به پایگاه دریایی خرمشهر واگذارشده.
سرعت در این عملیات بسیار مهم بود و جنگ سختی در پیش روی ایرانی‌ها قرار داشت. ارتش و سپاه و بسیج هم باید در کنار هم می‌جنگیدند تا از هم به بهترین نحو حمایت کنند.
سازمان رزم سپاه:
سپاه پاسداران که مسؤولیت فرماندهی و هدایت بسیج را نیز بر عهده داشت، به‌مرورزمان و متناسب با نیازهای جبهه، سازمان خود را ازنظر کمی و کیفی گسترش داد. سیستم اداره جنگ مردمی در عملیات ثامن‌الائمه و طریق‌القدس به‌صورت ابتدایی شکل گرفت و در عملیات فتح المبین، با تغییرات عمده‌ای گسترش یافت. در این عملیات سپاه به‌طور چشمگیری سازمان خود را گسترش داد به‌گونه‌ای که ۱۲ تیپ را آماده و به میدان وارد کرد درحالی‌که در عملیات طریق‌القدس تنها چهار تیپ وارد عمل شده بودند. همچنین در این عملیات سپاه، برای نخستین بار، فرماندهی مشترک از بالاترین رده فرماندهی تا پایین‌ترین واحدهای رزمی به کار گرفته شد. ادغام نیروها از رزمندگان تا رده فرماندهان و تشکیل قرارگاه‌های مشترک در وضع مطلوبی به اجرا درآمد. کامل کردن نقاط قوت و ضعف نیروها از سوی یکدیگر نکته مهم در این ادغام بود.
محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران پس از شهادت سردار سلیمانی ضمن اشاره به نقش ایشان در عملیات فتح المبین گفت: در بهمن و اسفند سال ۱۳۶۰ ما آماده عملیات فتح المبین می‌شدیم. سپاه فقط سه تیپ داشت و هشت تیپ را باید می‌ساخت. دنبال آدم‌هایی می‌گشتیم که تیپ ساز باشند و بتوانند تیپ تشکیل بدهند. حاج احمد متوسلیان و حاج ابراهیم همت از مریوان و پاوه، هزار کیلومتر بالاتر از این منطقه، پیدا کردیم و به منطقه فتح المبین آوردیم. قاسم را خواستیم و با او صحبت کردیم. دوستان دیگر مشورت دادند. دیدیم که واقعاً می‌تواند یک تیپ درست کند. می‌خواهم از این خاطرات استفاده کنم. یک جوان بیست‌وسه‌ساله، برای تشکیل یک تیپ رزمی انتخاب شد و در اولین عملیات، به دشمن حمله کند
جهاد سازندگی:
جهادگران جهاد سازندگی از استان‌های مختلف کشور با کلیه امکانات خود نیز حضوری فعال و مؤثر در پشتیبانی از عملیات فتح المبین داشتند. و همچنین. جهاد سازندگی و مهندسی ارتش ضمن مرمت جاده‌ها و جاده‌سازی برای وصول به تنگ زلیجان و بریدن ارتفاعات صخره‌ای و خاک‌برداری وسیع از تپه‌های میش داغ در کوتاه‌مدت مؤثرترین کمک را برای یگان‌های مانوری به‌خصوص برای تیپ ۵۵هوابرد به عمل آوردند.
نتایج عملیات فتح المبین :
۱- آزادسازی ۲۵۰۰ کیلومترمربع از سرزمین‌های اشغالی، خاک جمهوری اسلامی؛ شامل ده‌ها بخش و روستا، سایت ۴ و ۵ رادار، جاده مهم دزفول – دهلران و … .
۲-رسیدن نیروهای خودی به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول.
۳- خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش و مراکز مهمی همچون پایگاه هوایی دزفول از تیررس توپخانه دشمن و دستیابی به چاه‌های نفت ابو قریب در ارتفاعات تینه.
۴-کشته و مجروح شدن بیش از ۱۰۰۰۰ نفر از نیروهای عراقی و انهدام بیش از سه لشکر، از نیروهای دشمن. و همچنین ۱۵۴۵۰ نفر (۱۴۵ نفر افسر) در این عملیات از دشمن به اسارت نیروهای اسلام درآمدند.
۵- انهدام بیش از ۳۶۱ تانک و نفربر،۳۰۰ دستگاه خودرو، ۵۰ توپ، ۳۰ دستگاه خودرو مهندسی، ۲۷ فروند هواپیما، ۳ فروند بالگرد ارتش عراق سرنگون گردید
۶- کاهش توانایی رزمی ارتش عراق در سطح وسیع
۷- امکان صرفه‌جویی در قوا فراهم گردید.
۸- تعداد کثیری از آوارگان جنگی به خانه و کاشانه خود برگشتند. قدرت رزمی و روحیه پرسنل دشمن کاهش و روحیه پرسنل خودی افزایش و تمایل مردم برای حضور در جبهه‌ها افزایش یافت.
غنائم به‌دست‌آمده در عملیات فتح المبین :
۱۵۰ دستگاه تانک؛ ۱۷۰ دستگاه نفربر؛ ۵۰۰ دستگاه خودرو از انواع مختلف، ۱۶۵ قبضه توپ ۱۸۲، ۱۳۰ و ۱۵۲ میلی‌متری، مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین،۵۰ دستگاه مهندسی، یک عدد کامل موشک سام ۶ به همراه ۳ فروند موشک و مقدار قابل‌توجهی از انواع مهمات به دست رزمندگان اسلام افتاد. کلاً در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفتند.
بازتاب‌های سیاسی عملیات فتح المبین
۱-گزارش رویتر در ۷/۱/۱۳۶۱
«صدام امروز خواستار آتش‌بس و حل‌وفصل مناقشه با ایران از راه‌های صلح‌‌آمیز که حقوق عادلانه تاریخی و قانونی را تضمین کند شد»
۲- بی‌بی‌سی
با تأکید بر پیروزی رزمندگان ایران و سرانجام سقوط صدام را زنگ خطری برای کشورهای منطقه تلقی نمود.
۳- واشنگتن‌پست و اکثر رسانه‌های آمریکایی:
دولت امریکا تصور می‌کرد دولت انقلابی در معرض سقوط قرار دارد ولی امروز ایران با برتری یافتن به نیروهای عراقی در جبهه جنگ و سرکوب چریک‌های ضد دولتی (منافقین) تهدید بزرگی برای کشورهای نفت‌خیز خلیج‌فارس هست.
پیام امام راحل به ملت مسلمان و نیروهای مسلح در خصوص عملیات فتح المبین
اخبار غرورآفرین جبهه‌های نبرد علیه قوای شیطانی را یکی پس از دیگری دریافت نمودم. قلمم قاصر است که احساسات خویش را ابراز کنم. به قوای مسلح اسلامی که خدایشان نصرت آخرین را نصیب فرماید تبریک عرض می‌کنم. مبارک بادبر شما عزیزان افتخارآفرین، پیروزی بزرگی را که با یاری ملائکه ا… و نصرت ملکوتی نصیب اسلام و کشور عزیز ایران کشور بقیه‌ا…الاعظم ارواحنا الفدا نمودید. رحمت واسعه خداوند بر آن مادران و پدرانی که شما شجاعان نبرد در میدان کارزار و مجاهدان با نفس در شب‌های نورانی را در دامن پاکشان تربیت نمودند. مژده باد به شما جوانان برومند در تحصیل رضای پروردگار که از بالاترین سنگرهای روحانی و جسمانی ظاهری و باطنی پیروزید. مبارک باد بر بقیه‌ا… ارواحنا الفدا وجود چنین رزمندگان ارزشمند و مجاهدان فی‌سبیل‌ا… که آبروی اسلام را حفظ و ملت ایران را روسپید و مجاهدان راه خدا را سرافراز نمودید. ملت بزرگ ایران و فرزندان اسلام به شما سلحشوران، افتخار می‌کند. آفرین بر شما که میهن خود را بر بال ملائکه ا… نشاندید و در میان ملل جهان سرافراز نمودید. مبارک باد بر ملت چنین جوانان رزمنده‌ای و بر شما چنین ملت قدردانی که به‌مجرد فتح و پیروزی توسط رزمندگان به دعا و شادی برخاستید. این‌جانب از دوردست و بازوی قدرتمند شمارا که دست خداوند بالای آن است می‌بوسم و بر این بوسه افتخار می‌کنم. شما دین خود را به اسلام عزیز و میهن شریف ادا کردید و طمع ابرقدرت‌ها و مزدوران آنان را از کشور خود بریدید و سخاوتمندانه درراه شرف و عزت اسلام جهاد کردید. درود بر فرماندهان بزرگوار، رزمندگان و بر همه مجاهدان راه عظمت کشور و اسلام و نفرت و لعنت بر منافقان و منحرفانی که می‌خواستند یکی از انبارهای مهمات چنین مجاهدانی را به آتش بکشند و غضب و سخط خداوند بر آن خدانشناسانی که با کمک به صدام عفلقی می‌خواستند او را نجات دهند و شکر بی‌پایان خداوندی را که توانستید مفتضحانه نیروهای کفر را در بارگاه قادر متعال بی‌آبرو و در پیشگاه ملت‌های مسلمان منفور نمایید من از خدای تعالی نصرت نهایی شما عزیزان و شکست مخالفان حق را خواستارم. درود بر شما و رحمت بر شهیدان راه حق و شهدای جبهه نبرد حق علیه باطل و سلام بر عباداله الصالحین.
