۱-۸- تجزیهوتحلیل توصیفی دادهها (Data Discriptire analysis)- قسمت اول(ادامه دارد)
کلیات: مطالبی که در این فصل بهعنوان آمار مطرح میشود در حد آشنایی با درس آمار است و برای شناخت کامل به کتب آمار یا جلد دوم همین کتاب که در حال تهیه است در آینده مراجعه نمایید. درواقع در این فصل دانشجو و محقق را بهعنوان کسی که از آمار استفاده میکند کمک میکند تا درک خود را درباره اصطلاحات آماری و مفاهیمی که لازمه خواندن توأم بافهم برخی از ادبیات تخصصی در زمینه تحقیقات است توسعه دهد.
آمار چیست؟ آمار عبارت از مجموعهای از فنون یا روشهای ریاضی است برای جمعآوری، تنظیم، تحلیل، تعبیر و تفسیر دادههای عددی، چون در پژوهش با چنین دادههای کمی سروکار داریم. بنابراین آمار ابزار اساسی اندازهگیری، ارزشیابی تحقیق است. توجه پژوهشگری که از آمار استفاده میکند، تنها به محاسبه دادهها و استفاده عملی از آنها محدود نمیشود، روشهای آماری تا هدفهای اساسی توصیف و تحلیل پیش میرود و حتی در بعضی موارد به پیشبینی میانجامد، درهرحال کاربرد آمار بهطور صحیح باید پاسخی به پرسشهای ذیل باشد:
۱- برای به دست آوردن اطلاعات لازم جهت پاسخدادن به یک پرسش یا آزمون فرضیه موردنظر چه حقایقی را باید جمعآوری کرد؟
۲- چگونه میتوان این مشاهدات را انتخاب، جمعآوری، تنظیم و تحلیل کرد؟
۳-روشهای آماری که مورداستفاده قرار میگیرند باید بر کدام فرضیهها استوار باشند؟
۴- چه نتایج معتبری را میتوان از تحلیل دادهها به دست آورد؟
تحقیق شامل مشاهده و توصیف منظم و سامانمند خواص یا صفات اشیاء و یا رویدادها بهمنظور کشف روابط بین متغیرها است. هدف نهایی تحقیق به دست آوردن نتایج کلی و قابلتعمیم است که ممکن است برای تبیین پدیدهها و پیشبینی رویدادهای آینده به کار رود. برای انجام یک تحقیق لازم است اصولی تنظیم شود بهگونهای که مشاهده و توصیف دارای معنایی قابلفهم برای همگان باشد. اندازهگیری، دقیقترین و پذیرفتهشدهترین فرآیند توصیف برای نسبت دادن اندازههای کمی به صفات اشیاء و رویدادها است.
۱-۱-۸-تحلیلهای آماری:
الف- تحلیل توصیفی: در تحلیل آمار توصیفی، محقق نتایج حاصله را به گروه مورد مشاهده تعمیم میدهد، در مورد افرادی که خارج از این گروه قرار میگیرند، (مانند جامعه موردتحقیق N) هیچ نوع نتیجهای گرفته نمیشود و یا قابلتعمیم بهکل جامعه نخواهد بود؛ و میان افراد مورد مشاهده و کسانی که در خارج از آن هستند، هیچگونه شباهتی فرض نمیشود. دادههای بهدستآمده از گروه مورد مشاهده، فقط آن گروه را توصیف میکنند. تحلیل توصیفی، مستلزم تحقیقات عملی سادهای است که اطلاعات باارزشی را در مورد طبیعت افراد آن گروه خاص (مورد مشاهده) در اختیار محقق میگذارد. روش تحلیل توصیفی بدین منوال است که محقق از طریق مقایسه پدیدهها ازنقطهنظر آماری به توصیف آنها میپردازد و شاخصهای آماری مورداستفاده همان شاخصهای آمار توصیفی است.
ب- تحلیل استنباطی:
در تحلیل آمار استنباطی همواره محقق مستلزم فرایند نمونهگیری و انتخاب گروه کوچکتری (نمونه) است که فرض میشود این گروه به گروه بزرگتری (جمعیت موردمطالعه N) که افراد از میان آنها انتخابشدهاند مربوط است. در اینجا گروه کوچک را نمونه (n) و گروه بزرگتر را جامعه (N) مینامند. هدف اصلی از تحلیل استنباطی آن است که بر اساس مشاهدات انجامشده در مورد نمونهها، نتایجی درباره جامعهها استنتاج شود یا بهعبارتدیگر هدف از تحلیل استنباطی، تعمیم نتایج حاصله از مشاهدات محقق در نمونه انتخابی خود به جمعیت اصلی (جامعه) است. یعنی محقق با به دست آوردن نما، میانه، میانگین، انحراف معیار، واریانس و … در نمونه به برآورد ارزشهای مربوط به جامعه اصلی یعنی نمای جامعه، میانه جامعه، میانگین جامعه، واریانس جامعه و … مبادرت میورزد. محقق بر مبنای ارزشهای حاصله در نمونه به آزمون فرضیه متوسل میشود، زیرا هرکجا نمونه داشته باشیم برای تعمیمیافتهها نیاز به تدوین فرضیه است. این خواسته بهوسیله فنهای آماری موردنیاز از طریق آمار استنباطی تأمین میشود.
ج- آمار برای روشهای علمی که در تجزیهوتحلیل دادههای مقداری بهکاربرده میشوند، برای محقق یک چارچوبی را فراهم میکند. روشهای آماری دارای دو وظیفه عمده هستند:
(۱) به پژوهشگر در طبقهبندی، خلاصهکردن، توصیف و تفسیر اطلاعات جمعآوریشده و برقراری ارتباط از طریق آنها کمک میکنند.
(۲) به پژوهشگر امکان میدهند که با استفاده از اطلاعات جمعآوریشده از نمونه کوچکی از آزمودنیها، ویژگیهای جامعهای را که نمونه از آن انتخابشده است برآورد یا استنباط کنند. روشهای آماری که برای وظایف اول و دوم بهکاربرده میشوند به ترتیب عبارتاند از:
(الف) آمار توصیفی (Discriptrive statistics)
(ب) آمار استنباطی (Inferential statistics)
ممکن است دانشجویان سؤال کنند چرا باید وقت خود را صرف مطالعه آمار کنند. به اعتقاد ما، صرفنظر از روشآمار در آموزش، حداقل چهار دلیل برای مطالعه آن وجود دارد.
((۱)) کاربرد روزانه: آمار فایدهای عملی و فوری دارد. آمار به ما کمک میکند که برنامههایمان را با کارایی و سرعت بیشتر انجام دهیم. آمار در ساختن آزمون و تفسیر نمرهها به معلمان کمک میکند. روانشناسان در تفسیر مشاهدات خود و اندازهگیری، از آمار استفاده میکنند، جامعهشناسان بهمنظور جمعآوری و ارزشیابی اطلاعات و تعمیم آنها، از آمار کمک میگیرند. بهطورکلی در علوم انسانی، بهمنظور سهولت و کارایی از روشهای آماری استفاده میشود. محققین مجرب برای آزمون فرضیه و تجزیهوتحلیل دادهها از هر دو قسمت آمار (توصیفی و استنباطی) حداکثر استفاده را مینمایند.
((۲)) حل مسائل: پژوهش غالباً در یک مقیاس محدود و بهمنظور کشف اطلاعات ضروری برای حل مسائل عملی و فهم آزمون یک نظریه، انجام میشود، ممکن است سؤالاتی نظیر پرسشهای زیر مطرح شود:
((الف)) یک آزمون معلم ساخته را چگونه میتوان اصلاح کرد؟
((ب)) کدامیک از دانشآموزان در پیشرفت تحصیلی در پایینترین سطح قرار دارد؟
((ج)) آیا استفاده از این روش بهتر از روش دیگر است؟
((د)) آیا بین این متغیر و متغیر دیگر همبستگی وجود دارد؟
سؤالهای مطرحشده در بالا، کاربرد روشهای آماری را در تجزیهوتحلیل اطلاعات موجود نشان میدهد. بهعبارتدیگر کاربرد آمار در تجزیهوتحلیل اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار است.
((۳)) پژوهش نظریهای: توسعه و پیشرفت علوم رفتاری موجب شده است که این علوم بهسوی مقداری (کمّی) شدن متمایل شوند. ارائه نظریهها، به سازمان دادن اطلاعات ما کمک میکند. نظریه آنچه را که انتظار داریم در شرایط معین مشاهده کنیم، پیشبینی میکند. آمار وسیلهای است که با استفاده از آن میتوان نظریههای روانشناسی، تربیتی، جامعهشناختی، مدیریت و بهطورکلی در علوم انسانی را مورد آزمون قرارداد.
((۴)) کاربرد در پژوهش و درک و فهم آن: پژوهشگر، صرفنظر از رشته تحصیلی خود، باید با روشهای پیشرفته آماری آشنایی داشته باشد. او باید قادر باشد گزارش پژوهشهای انجامشده را بفهمد. درک نتایج پژوهش در علوم انسانی مستلزم این است که پژوهشگر با واژهها، آزمونها و روشهای آماری که در پژوهشبه کار برده میشوند آشنایی داشته باشد. متأسفانه بیشتر پژوهشهای انجامشده بهدرستی اجرانشدهاند، ازاینرو مسئولیت ارزشیابی آنها به عهده خواننده است. ممکن است در این پژوهشها، روشهای آماری بهکاربرده شده بهدرستی مورداستفاده و تفسیر قرار نگرفته باشند. بنابراین برای تشخیص اینکه روشهای آماری بهدرستی انتخاب و تفسیر شدهاند یا نه خواننده آنها باید با روشهای آماری آشنایی تقریباً کاملی با توجه به استاندارد APA داشته باشد.
۱-۱-۱-۸- آمار توصیفی:
۱-۱-۱-۱-۸-سازمانبندی دادهها: هنگامیکه تودهای از اطلاعات کمّی برای تفسیر گردآوری میشود، ابتدا لازم است، آنها به صورتی که بهروشنی قابلفهم و انتقال باشند، سازمانبندی و خلاصه شوند. همانطور که قبلاً گفته شد روشهای آمار توصیفی به همین منظور بهکاربرده میشوند. غالباً مفیدترین و درعینحال اولین قدم در سازمان دادن به دادهها، مرتب کردن آنها بر اساس یک ملاک منطقی است. بهعنوانمثال، در یک پژوهش، مرتب کردن نمرههای یک آزمون استاندارد از بزرگترین نمره به کوچکترین نمره و بررسی نمرههای جمعآوریشده، اطلاعات لازم را برای تفسیر و نتایج آن فراهم میکند. ممکن است معلمی بالاترین نمره با کمترین نمره کلاسی را مشاهده و ملاحظه کند که نمرهها گرایش دارند تا در نقاط مشخصی انباشته شوند. گرچه بهطورکلی شاخصهای عددی بهمنظور استخراج اطلاعات از دادهها بهکاربرده میشوند ولی چنین شاخصهایی، ویژگیهای توزیع نمرهها و معنای قابل تفسیر آنها را بدون مراجعه بهکل توزیع نشان میدهند. شاخصهایی که غالباً در آمار توصیفی بهکاربرده میشوند عبارتاند از: نمرهای که بیشتر از بقیه نمرهها تکرار شده، نمرهای که توزیع را به دو قسمت مساوی تقسیم میکند، معدل نمرهها، تغییرات یا پراکندگی نمرهها در اطراف معدل و همبستگی. برای تعیین همبستگی بین دودسته اطلاعات میتوان از روشهای موجود آماری استفاده کرد. بهعنوانمثال، ممکن است علاقهمند باشید که بدانید بین مهارت در قرائت فارسی و رفتار شاگردان در کلاس همبستگی وجود دارد یا نه. بنابراین با استفاده مناسب از روشهای آمار توصیفی همیشه برای تعیین و بیان ویژگیهای یا اطلاعاتی که بهوسیله پژوهشگران جمعآوریشدهاند، بهکاربرده میشوند.
۲-۱-۱-۱-۸- تجزیهوتحلیل توصیفی دادهها: در این نوع تجزیهوتحلیل، پژوهشگر دادههای جمعآوریشده را با استفاده از شاخصهای آمار توصیفی خلاصه و طبقهبندی میکند، بهعبارتدیگر در تجزیهوتحلیل توصیفی، پژوهشگر ابتدا دادههای جمعآوریشده را با تهیه و تنظیم جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی خلاصه میکند و سپس به کمک نمودار مناسب آنها را نمایش میدهد و جدول و نمودار را توصیف کرده و سرانجام با استفاده از سایر شاخصهای آمار توصیفی آنها را خلاصه میکند.
معروفترین و درعینحال، بر مصرفترین شاخصهای آمار توصیفی عبارتاند از:- میانگین (Mean)- میانه (Madin)
– مد (Mode). که شرح هرکدام در کتابهای آمار تشریح شدهاند.
محقق پس از تهیه و تنظیم جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی در زیر جدول آن را توصیف میکند و سپس از آن نتیجهگیری مینماید؛ و بعضی از محققین ممکن است این عمل را بعد از ترسیم نمودار انجام دهند، درهرصورت، هر جدول توزیع فراوانی و نمودار مربوط به آن درواقع نتیجهگیری از دادههای جمعآوریشده در مورد یک متغیر است که توسط آزمودنیها پاسخدادهشده است. بهعبارتدیگر، اولین قدم آن است که درباره هر یک از متغیرهای مستقل و وابسته تحت مطالعه، توزیع فراوانی را تهیه کنیم، جدول توزیع فراوانی، فراوانی مشاهدات در هر یک از طبقات متغیر است. برای تهیه توزیع فراوانی، محقق پاسخها درباره یک متغیر را فهرست میکند و تعداد مشاهدات هر یک را میشمرد و در ردیف درج میکند. آخرین ردیف جمع کل توزیعها است. وقتی طبقات جامع باشند، یعنی هر مشاهده فقط در یک طبقه قرار گیرد، تعداد کل فراوانیها برابر تعداد کل مشاهدات در نمونه است.
الف- در کاربرد روشهای آماری، دو نوع داده شناختهشده است:
(۱) دادههای پارامتری: (Data paramtric) اینگونه دادهها، دادههای اندازهگیری شدهای هستند و بنا به فرض آزمونهای آماری پارامتری، توزیع این دادهها طبیعی یا نزدیک به طبیعی است. آزمونهای پارامتری در مورد دادههای مقیاسفاصلهای و مقیاسنسبی به کار میروند.
(۲) دادههای بیپارامتری: (Data Non paramtric) اینگونه دادهها یا قابلشمارشاند و یا رتبهبندی میشوند، آزمونهای بیپارامتری که گاهی بهعنوان آزمونهای مستقل از توزیع شناخته میشوند، به پیشفرض طبیعی بودن توزیع جامعهها استوار نیستند. این آزمون در دادههای مقیاس رتبهای و نسبی به کار میرود.
در جدول ذیل خلاصهای از سطوح توصیفی کمی و انواع تحلیلهای آماری مناسب برای
سطح | مقیاس | فرایند | دادههای موردمطالعه | برخی از آزمونهای مناسب |
۱ | اسمی | دادهها طبقهبندی و شمرده میشوند |
بیپارامتری
|
مجذور خی
میانه- -نشانه |
۲ | رتبهای | دادهها به ترتیبرتبهتنظیم
میشوند |
ضریب همبستگی
رتبهای اسپیرمن، منوایت نی، ویل کاکمن |
|
۳ | فاصلهای | دارای فواصل مساوی اندازهگیری شده، اما فاقد صفر حقیقی است |
پارامتری |
تحلیل عوامل
ضریب همبستگی پیرسون |
۴ | نسبی | دارای فواصل مساوی اندازهگیری شده، صفر حقیقی و رابطه نسبی است | آزمون t، F
تحلیل واریانس، تحلیل کواریانس مدلهای رگرسیون |
هر سطح نشان دادهشده است.
جدول سطوح توصیف کمی
تجربه و تحلیل دادهها فرآیندی چندمرحلهای است که طی آن دادههایی که از طریق بهکارگیری ابزارهای جمعآوری در نمونه (جامعه) آماری فراهم آمدهاند خلاصه، کدبندی و دستهبندی… و درنهایت پردازش میشوند تا زمینه برقراری انواع تحلیلها و ارتباطها بین این دادهها بهمنظور آزمون فرضیهها فراهم آید. در این فرآیند دادهها هم ازلحاظ مفهومی و هم از جنبه تجربی پالایش میشوند و فنهای گوناگون آماری نقش بسزایی در استنتاجها و تعمیمها به عهدهدارند. اگرچه فرایندهای تجزیهوتحلیل با توجه به نوع تحقیق، مسئله تحقیق، ماهیت فرضیهها، نوع نظریهسازی، ابزار بکار رفته برای جمعآوری اطلاعات، … متفاوت هستند.
ب- پردازش دادهها (Data processing) پردازش دادهها بین دو مرحله یعنی جمعآوری دادهها (Data collection) و تحلیل دادهها (Data Analysis) جای دارد و هدف از آن آمادهسازی دادهها برای تحلیل است. در پردازش دادهها قبل از همه باید به کار ویرایش دادهها پرداخت، یا بهبیاندیگر، هرگز نباید تصور کرد هر آنچه بهعنوان پرسشنامه تکمیلشده است، قابل بهرهبرداری است. چون اگرچند پرسشنامه درست تکمیلنشده باشند، میتوانند کل دادهها را آلوده سازند. ازاینرو است که باید:
(۱) هر پرسشگر در پایان روز، پرسشنامههایش را بهدقت وارسی کند یعنی:
(الف) کلمات ناخوانا را بهروشنی بازنویسی کند.
(ب) آنجا که برحسب ضرورت و کمبود دقت، با یک علامت تکمیل کرده است، بهصراحت بنویسد.
(ج) هر جا که استنباط میکند که پاسخگو با بیمیلی پاسخ داده، پرسشنامه را با دقت بررسی نماید و در صورت احساس اینکه پاسخها جبههای یا سو یافته است در پرسشنامه یادداشت نماید.
(د) هر پرسشنامه را که احساس میشود پاسخگو بهعمد درصدد تحریف پاسخها بوده است، بهدقت وارسی نموده و در صورت لزوم از ارائه آن اجتناب کند.
(ه) در مقابل سئولهای بیپاسخ خط ممتد رسم نماید تا کدگذاران مطمئن شوند سؤال طرحشده، پاسخ نیافته است.
(و) پسازآن نوبت به مسئول یا مسئولان خاص ویرایش میرسد. آنان نیز پس از تحویل پرسشنامه به بررسی مجدد آن میپردازند. یکبار بهطور کامل آن را مطالعه میکنند هدفهای این مرحله از ویرایش عبارتاند از:
((۱)) رفع نارساییهای املایی- انشایی پرسشنامه
((۲)) در صورت ناخوانا بودن، اصلاح واژهها به کمک پرسشگر
((۳)) کاربرد پرسشهای دام یا کنترل به منظورهای ذیل:
((الف)) شناسایی پاسخهای بازتابی (Reflexive) یا جبههای
((ب)) شناسایی پاسخهای نادرست و در صورت لزوم از ردهخارج کردن پرسشنامه
((ج)) تعیین ضریب خطا یا سوگیری ناشی از پرسشگران
با توجه به مطالب مطرحشده، باید در نظر داشت که ویرایش دادهها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ و نهایت دقت صورت پذیرد؛ و هر بار که پرسشنامه توسط ویراستار ویرایش میشود باید آن را امضاء کنند و پس از کنترل نهایی به قسمت استخراج دادهها تحویل گردد.
مثال: کارگاهی به جستجوی دزد یا دزدانی آمده بود و یکیک شاخصها، نشانهها و علائم جنایت را کنترل میکرد. او میتوانست کار بررسی را بدون هیچ فرضیهای صورت دهد، اما این کار به درازا میکشید و بینتیجه میماند. بنابراین، یک کارگاه زبده، با اولین پرسشها، فرضیهای به ذهنش میرسد (نظیر اینکه باید مجرم از نزدیکان خانواده باشد). برای اثبات فرضیه هیچ نشان یا دلیلی را رها نمیکند تا آنجا که سرانجام آن را رد یا تائید نماید. اگر فرضیه تائید شد به نظریه راه گشود، سه صورت مییابد:
الف- برد خاص و موردی: حوادثی بسیار پراکنده، بهظاهر بیمعنا، به هم پیوند میخورند سامان مییابند و در یک کل یا مجموعه تحلیل میشوند.
ب- برد متوسط: به عقیده کارآگاه وقتی جنایت تمیز انجام میشود یعنی بدون شکستن درب یا به هم ریختن همه اتاقها، این امر نشان از خودی بودن دزد دارد. زیرابه هنگام آشنایی گرانبهاترین کالا دزدی میشود و سرعت دزد است که هر چه نزدیکتر باشد سرعت او در دزدی بیشتر است.
و سرعت دزد است که هر چه نزدیکتر باشد سرعت او در دزدی بیشتر است.
ج- برد عام: آنجا که نظریهای از مرزهای فرهنگی فراتر میرود و با طبیعت آدمی پیوند میخورد، بردی وسیعتر مییابد. کارآگاه میتواند بگوید، همهجا بیهنجاری یا شکست اخلاقی به آسیبهای اجتماعی میانجامد، منتهی جلوههای آن تمایز خواهد داشت.
۳-۱-۱-۱-۸- کدگذاری دادهها: پسازآن که کار ویرایش اولیه پایان پذیرفت و دادهها برای تجزیهوتحلیل آماده شدند، حالا نوبت کدگذاری جواب دادهها شروع میشود، که در آن سخن از جداول و تحلیل آنان است. دادهها در جداول گوناگون جای میگیرند. بعضی مواقع کدگذاری همزمان با ویرایش اولیه یا به هنگام تنظیم پرسشنامه نهایی انجام میپذیرد.
الف- کد کاری شامل چهار مرحله اصلی است:
(۱) اختصاص دادن کدهایی به پاسخهای هر سؤال (یا متغیر)
(۲) اختصاص دادن ستونهای کامپیوتری به هر سؤال
(۳) تدوین کد نامه
(۴) بازبینی کدها
«تحلیل کامپیوتری مستلزم آن است که پاسخهای افراد به سئولها، یا مشاهدات پژوهشگر به اعداد تبدیل شود، که این فرایند کدگذاری نامیده میشود»
هر متغیر حداقل دارای دو مقوله (ارزش) است و پاسخ هر شخص باید دریکی از این مقولهها و فقط دریکی از آنها، جا بگیرد. اساس کدگذاری این است که به هر پاسخی که به یک سؤال دادهمیشود یک عدد اختصاص یابد. به هر پاسخی که به یک سؤال بهخصوص دادهمیشود، باید کد متمایزی داده شود. این کد در کامپیوتر ثبت میشود و این عدد بعدازاین نشاندهنده پاسخ خاصی است که به یک سؤال معین مربوط میشود. کدها را میتوان هم قبل از سؤال مطرح شود، (که آن را کدگذاری قبلی گویند) و هم بعدازآن سؤال طراحی شد که آن را کدگذاری بعدی گویند.
کاربرد تخصصی فنون کدگذاری تحلیل محتوی نام دارد، که نوعاً تجزیهوتحلیل و توصیف فرآوردهای ارتباط واسط نظیر مقالات، کتب، خطابهها، داستانها، تصاویر، فیلمها، سرودها و ترانهها و برنامههای رادیو- تلویزیونی را شامل میشود. میتوان روزنامههای معینی را برای مطالعه دگرگونی در زمینه خاصی، در مقطع زمانی تعیینشدهای تحلیل کرد. میتوان واژههای کدگذاری و تحلیل محتوی را بهطور مترادف به کار گرفت. زیرا هر دوبهیک فرآیند توجه دارند. در عمل واژه اول (کدگذاری) معمولاً برای دادههای پژوهشی و دومی (تحلیل محتوی) برای فرآوردههای ارتباط واسط استفاده میشوند.
ب- غالباً چارچوب کدگذاری فقط به یک سؤال مربوط میشود و در مواردی که برای هر سؤال تعداد کمی امکان جواب وجود دارد، عمل کدگذاری آسانتر است.
مثال: آیا امروز سیگار کشیدهاید؟ تنها چند امکان جواب وجود دارد.
الف-بلی ب- خیر ج- به یاد ندارم د-امتناع از جواب دادن ه- سیگار نمیکشم
بهترین روش این است که محقق قبل از تنظیم پرسشنامه با استفاده از تعریف عملیاتی و شاخصسازی برای متغیرها مبادرت به کدگذاری نماید. دادههای پراکنده باید در مجموعههایی معنیدار گرد همآیند تا کار تحلیل تسهیل شود. پس از هدف اصلی در کدگذاری، سادهسازی کار در استفاده از پاسخها است، از طریق جمعآوری پاسخهای مشابه و ازنظر محتوی یکسان در گروهها و مقولات کوچکتر. مثال: در پرسشنامه پرسیده میشود سن شما چقدراست؟ بر اساس پاسخهای بهدستآمده گروه سنی تشکیل میشود.
ج- در مواردی کدگذاری در دو سطح یا بیشتر صورت میپذیرد:
مثال: در تحقیقی شغل افراد مورد سؤال قرارگرفته و پاسخهای موردنیاز بهدستآمده است. در آغاز مشاغل را نوشته و فراوانی آن در مقابلش قرار داده میشود، نظیر کشاورز، عطار، کفاش، کارگر فنی، معلم، استاد، نظامی، پزشک و… سپس در یک گروهبندی ساده آنها به چند گروه تقسیم میشوند، نظیر کاسب، پیشهور، کارمند، کارگر و … پسازآن، تمامی گروهها در سه قالب زیر جای میگیرند. کشاورزی- صنعت- خدمات
و بهترین روش این است در هنگام تدوین پرسشنامه گزینههای مناسب برای هر سؤال تهیه گردد و درواقع سؤال بهصورت بسته مطرح گردد زیرا هم پاسخ آن برای پاسخگو راحتتر است و هم جمعبندی دادهها برای محقق آسانتر است.
۱-۳-۱-۱-۱-۸- انواع کدگذاری:
الف کدگذاری قبل و یا بعد: کدگذاری میتواند هم در آغاز تحقیق و هم بعد از جمعآوری دادهها صورت گیرد و شامل اقسام زیر است.
(۱) کدگذاری قبل:
(الف) کدگذاری با نشان: در سئولهای چند جوابی، از قبل، پرسشنامهها را با چند مقوله محدود ساخته و از پاسخگو خواسته میشود جلوی گزینه مناسب علامت (نظر خود را) مشخص نماید.
مثال: میزان تحصیلات شما کدامیک از گزینههای ذیل است؟
الف- زیر دیپلم ب- دیپلم ج- لیسانس
د- فوقلیسانس هـ- دکتری
در این حالت پاسخگو در یک قالب مشخص باید پاسخ دهد.
مثال ۲: ازنظر وضعیت تأهل در کدام گزینه قرار دارید؟
الف- مجرد ب- متأهل ج- بیهمسر در اثر فوت
د- بیهمسر براثر طلاق هـ-بیجواب
(ب) کدگذاری با شماره: این نوع کدگذاری مستلزم جدول رمز یا راهنمای کدهاست که معمولاً در صورت تعدد کدها پدید میآید،
مثال وضع تحصیلی: پاسخگو باید در جدول کدها، شماره موردنظر را بیابد و جلوی سؤال قرار دهد. سؤال: وضع تحصیلی شما در چه مقطعی است؟
شمارهگذاری کدهای سؤال بالا میتواند چنین باشد: زیر دیپلم دیپلم لیسانس فوق لیسانس دکترا
(۲) کدگذاری بعد:
در بسیاری از موارد امکان کدگذاری پرسشنامه از قبل وجود ندارد
مانند قسمت دوم سؤال ذیل
از استاد روش تحقیق خود راضی هستید؟ بلی خیر بیجواب
اگر پاسخ شما به سؤال بالا خیر است چرا؟ …
هر سؤال علّی که با چراها مرتبط است، پاسخی بسیار وسیع دارد، لذا معمولاً بعد از تکمیل پرسشنامه مطالعه و کدگذاری میشود؛ و محقق معمولاً در پرسشنامه خود یک سؤال باز مطرح مینماید و یا پرسشگر در مصاحبهها از سؤال باز استفاده میکند و پاسخگو پاسخهای موردنظر خود را مطرح مینماید. در این حالتها باید از روش تحلیل محتوی استفاده نمود. بهعنوانمثال در تحقیق بالا (در مورد استاد روش تحقیق) ممکن است دانش و تجربه کم باشد، استاد بینظم و وقتشناس نیست، عدم رعایت عدالت، نحوه تدریس درست نیست، قدرت بیان ضعیف است، تدریس بهصورت سخنرانی است و اجازه سؤال به دانشجو نمیدهد و … در این صورت هر قالب، شمارهای مییابد و پرسشکدگذاری میشود. البته نباید نتیجه گرفت که یک سؤال علّی را لزوماً باید بهصورت پسین کدگذاری نمود، زیرا کدگذاری علی با استناد به زمینههای نظری و چارچوبهای مفهومی و بهطور قیاسی نیز ممکن است. در کدگذاری بعدی باید توجه داشت که همواره جدول کدها در اختیار استخراجکنندگان قرار داشته باشد. چه بعدازآنکه جدول مادر تهیه شد، نوبت تهیه جداول کوچک یکبعدی و چندبعدی است و به مضمون واقعی کدها نیاز هست.
ب- کدگذاری دو شقی و چند شقی:
(۱) کدگذاری میتواند بهصورت دو شقی صورت گیرد نظیر، تقسیم یک جامعه به مرد و زن، باسواد و بیسواد، جوان و پیر، متأهل و مجرد، زیبا و زشت و…….
(۲) کدگذاری میتواند بهصورت چند شقی باشد، نظیر کدهایی که برای توزیع جمعیت ازنظر وضعیت تأهل پدید میآید.
ازدواجنکرده بیهمسر در اثر فوت بیهمسر در اثر طلاق متأهل بیجواب
کدگذاری میتواند در مورد یک پدیده هم بهصورت دو شقی و هم چند شقی صورت پذیرد. برای مثال میتوان یک جمعیت نمونه خاص را ازنظر متغیر تحصیل به دو صورت ذیل کدگذاری نمود:
الف) چند شقی: بیسواد ابتدائی زیر دیپلم دیپلم فوقدیپلم
لیسانس فوقلیسانس دکتری
ب) دو شقی: بیسواد باسواد
تحصیلی و هم بدون اولویت باشد، نظیر کدگذاری نحوه گذران اوقات فراغت یک گروه خاص در یک روز خاص. در این صورت کدها مانند سؤال ذیل خواهد بود:
گوش کردن به رادیو ارسال و دریافت پیام کوتاه با موبایل چت کردن مطالعه
ورزش تماشای تلویزیون مهمانی گردش و….
ج-کدگذاری ساده- ترکیبی: چنانچه کدگذاری با یک معیار و ضابطه سروکار داشته باشد، کدگذاری ساده و درصورتیکه با چند معیار صورت گیرد، کدگذاری ترکیبی نامیده میشود.
(۱) کدگذاری ساده: نظیر سؤال: سن شما در کدامیک از گزینههای ذیل قرار میگیرد؟ (طبقهی انسان بر اساس سن) هست.
الف- (۲۰-۱۵) ب- (۲۵-۲۱) ج- (۳۰-۲۶) د- (۳۵-۳۱) هـ- (۴۰-۳۶)
و- (۴۵- ۴۱) ز- (۵۰- ۴۶) ح- از ۵۱ سال به بالا
(الف) زمانی که چند عامل در کار کدگذاری دخیل باشند، نظیر تقسیمبندی یک جمعیت بر اساس تعلق طبقاتی. در این صورت کدگذاری باید توسط عواملی چون:
درآمد، منزلت اجتماعی، نوع مصرف، نوع مسکن، محل مسکن، نوع ماشین و … صورت گیرد.
(ب) زمانی که چند جزء یا عنصر در کار کدگذاری دخیلاند، نظیر مواردی که قرار است، میزان تحصیل فرزندان با پدر و مادر آنان مقایسه شود. در این صورت ناچاریم یک سری قالبهای ترکیبی فراهم آوریم.
د- کدگذاری یک یا چند درجهای: میتوان پدیده موردنظر را در یک درجه طبقهبندی نمود، این کار در مواردی ممکن و کاملاً قابلقبول است، نظیر کدهای مرتبط باسن، جنس و … اما همیشه چنین نیست. مثال ۱: در تحقیقی در مورد متکدیان تهران، قرار شده ده پرسش از قبل کدگذاری شود و تمامی پرسشها با کدهایشان در یک صفحه (کد نامه) نوشته و در اختیار پرسشگران گذاشته شود. یکی از کدها چنین بود. خشن یا ناقص است، زیرا کدگذاران با دیدن یک متکدی که یک انگشت ندارد، او را معلول درجهدو بهحساب میآورند و یک متکدی نابینا هم بهناچار معلول درجهدو بهحساب خواهد آمد. درصورتیکه نقص یک انگشت و نابینایی دو چشم اختلاف زیادی باهم دارند.
۱- سالم ۲- معلول درجهیک ۳- معلول درجهدو ۴- بیمار
۵- معلول درجهیک و معلول درجهدو (۲و۳) ۶- معلول درجهدو و بیمار
کدگذاری وبید کدگذاری اینها در دو سطح متمایز صورت گیرد. یعنی معلولین درجهدو خود به چند گروه تقسیم میشوند:
- اعضاء اصلی (چشم، دست، پا، گویایی و شنوایی)
- اعضاء غیر اصلی (انگشت دستوپا)
مثال: در تحقیقی پیرامون اوقات فراغت میتوان پاسخها را بدینصورت طبقهبندی کرد:
گروه ۱= مطالعه گروه ۲= تماشای تلویزیون گروه ۳= استفاده از موبایل و …
اما اطلاعات در این سطح کار تحلیل را ناقص خواهد کرد. چون کلی است.
میخواهیم بدانیم:
- این انسانها در روز تعطیل چه کردهاند
- این انسانها در روز تعطیل درتر قالب چقدر وقتصرف کردهاند؟
بهعنوانمثال: چند ساعت پیام کوتاه ارسال و دریافت کردهاند.
- قالب یا کد ازنظر کیفی چگونه است؟ بهعنوانمثال: چه نوع کتابی مطالعه نموده است.
هـ- کدهای مدرج: چنانچه قرار باشد کار تحقیق با بالاترین دقت صورت پذیرد، نهتنها در درون هر کد اصلی چند کد فرعی پدید میآید، بلکه هر کد فرعی نیز بهصورت مدرّج درمیآید. مثال: در تحقیق تکدی میتوان، کد ۳- الف را بدینصورت مدرج ساخت
۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰
در این صورت مشخص میشود، این متکدی نهتنها معلول است، بلکه دارای معلولیت فقط مرتبط با یک عضو است و درجه نقص عضو نیز چنین است. چنانچه نابینایی کامل دیده میشود، قید میگردد کد ۳ الف ۱۰
۲-۳-۱-۱-۱-۸- روشهای کدگذاری:
الف- روش استقرایی (Inductive Method)، با این روش پاسخهای ارائهشده به سؤال موردنظر چندین بار مطالعه میشوند قالب یا قالبهایی به ذهن میآیند و سپس در صورت برخورداری از فراوانی لازم پذیرفته میشوند. «در تحقیقات اکتشافی و همچنین مطالعات مقدماتی جمعآوری اطلاعات فاقد شیوه کدگذاری از پیش طراحیشده است، بنابراین، کدگذاری بر روی مواد خام صورت میگیرد» در موارد مزبور از روش استقرایی بهخوبی میتوان استفاده کرد.
مثال: زمانی که پاسخهای این سؤال: چرا دست به طلاق زدهاید؟
در بین تعدادی از زنان مطلقه تهران تحلیل میشود، ملاحظه میگردد مضامینی چون: دخالت مادر شوهر، اعتیاد شوهر، انحراف اخلاقی شوهر، کتککاری و فحاشی شوهر، دخالت خواهرشوهر و … فراوانی زیادی دارند، از آنان بهعنوان قالب برای طبقهبندی و کدگذاری استفاده میشود در برابر هر یک فراوانی مطلق و نسبی آن قرار میگیرد.
ب- روش قیاسی (Deductive Method)، کدگذاری لزوماً از طریق ملاحظه مکرر دادهها و تعبیه قالبها صورت نمیگیرد، بلکه با کاربرد منطق نیز میتوان بدین هدف جامعه عمل پوشاند. این نوع کدگذاری را قیاسی و منطبق با الگوهای منطقی میخوانند.
هر یک از این دو شیوه کاربرد خاص خود را دارا است، روش استقرایی، در مطالعات اکتشافی، مقدماتی که با تودهای از دادههای خام مواجه هستیم و هنوز نه فرضیهای مناسب وجود دارد و نه نظریهای مطلوب، درستتر است و حالآنکه در مطالعاتی که بهمنظور آزمون فرضیه صورت میگیرند، قالبهای از پیشآ ماده شدهای را میتوان، از طریق قیاسی، بکار گرفت.
۳-۳-۱-۱-۱-۸- اصول کدگذاری (Deductive Method):
کدگذاری چه بهصورت قیاسی، چه بهصورت استقرایی و یا آمیزهای از هر دو، باید از اصولی اساسی پیروی کند که بدین قرارند:
الف- اصل فراگیری:
تمامی دادههای موجود در قالبها جایگیرند.
مثال: تحقیقی در مورد شناسایی گروههای سنی بزهکاران جوان صورت میگیرد
الف- کمتر از ۱۶ سال ب- (۲۰-۱۷) سال
ج- (۲۵-۲۱) سال د- (۳۰-۲۶) سال
هـ- (۳۵-۳۱) سال
اگر احساس شود که افرادی هم وجود دارند که در این قالب نیستند، یک قالب دیگر به نام «دیگر» و یا «متفرقه» اضافه میشود.
ب- اصل طرد متقابل: هر واحد تحقیق باید فقط شانس وارد شدن در یک قالب یا گروه را داشته باشد.
ج- اصل تعادل: باید قالبها چنان تنظیم شوند که در توزیع فراوانیها تعادلی پدید آید تا کار تحلیل صورتپذیر شود. مثال: یکی از بزرگترین مشکلات تحقیق در عوامل اصلی طلاق در شهر تهران وجود قالب مبهم «عدم توافق اخلاقی» در پرسشنامه سازمان آمار قضایی است. بدینصورت که وقتی مراجعین با این قالب مواجه میشوند راحتتر میبینند که بدان تمسک جویند، زیرا چیزی در باب علل طلاق خود نگفته و کار تکمیل پرسشنامه صورت میگیرد. که در بیش از ۹۰% موارد فقط این مقوله یا قالب علامت میخورد و این در حالی است که قالبهای دیگر مثل اختلاف سطح تحصیلی زوجین، درآمد خانوادههای آنان، اختلاف سن زوجین و … یا اصلاً علامت نمیخورد یا تعداد بسیار کمی از آن استفاده میکنند.
د- اصل همگنی: به آن اصل همسازی یا ثبات و پایداری نیز اطلاق میشود. زمانی که قالبها فراهم آمدند، باید در سراسر تحقیق به شیوهای یکسان بکار گرفته شوند تا کار استخراج دادهها از همگنی لازم برخوردار باشد. چنانچه چند کدگذار به کار کدگذاری بپردازند و قبلاً بین آنها هماهنگی به عمل نیاید بهیقین این اصل مخدوش خواهد شد و از سوگیری ناشی از کدگذاری باید جلوگیری شود.«یکی از بزرگترین ضرایب انحراف در تحقیق به هنگام استخراج دادهها در مرحله کدگذاری پدید میآیند.»
هـ- اصل صراحت و عدم ابهام: هر کد یا قالب باید به تمام معنی روشن بوده و برای تمامی کدگذاران بهدرستی تعریفشده باشد؛ و سرپرست همیشه باید در همین مورد هماهنگی لازم را به وجود آورد.
و- اصل فراغت از ارزش: کدگذاری باید از ابعاد ذهنی و ارزشی یک فرد خاص به دور ماند و درصورتیکه لزوم باید از داوران مختلف درراه علمی بودن و درستی آن استفاده به عمل آید.
ز- اصل معناشناختی: در کار کدگذاری دقیقاً معنای کلمات از دیدگاه پاسخگویان به دست آید و در صورت ابهام دقیقاً پرسیده شود. هر نوع انحراف از این اصل، بنیان تحقیق را متزلزل خواهد ساخت.
۴-۱-۱-۱-۸- کاربرد جداول در تجزیهوتحلیل توصیفی دادهها: جداول از مهمترین ابزار برای سنجش و اندازهگیری دادههای یک تحقیق در موضوعات مختلف به شمار میآیند. هدف نهایی جداول، کمی و سنجش پذیر ساختن واقعیت موردمطالعه تا سرحد امکان و ارائه تصویری دقیق از آن است.
الف- انواع جداول:
(۱) جداول یکبعدی:
(الف) به این نوع جداول توزیع فراوانی ساده یا یکبعدی نیز اطلاق میشود و در آنها یک متغیر (یک سؤال) با فراوانیهای آن نشان داده میشود. مثال ۱: بهمنظور بررسی وضعیت اقتصادی روزنامهخوانهای یک شهر، ۱۰۰ روزنامهخوان را بهعنوان نمونه انتخاب کرده و آنها را برحسب طبقات (فقیر- طبقه متوسط پایین- طبقه متوسط-ثروتمند) گروهبندی کردهایم. این متغیر یک متغیر کیفی و ساده هست. با توجه به دادههای مربوط به مثال بالابری ۱۰۰ روزنامهخوان نتایج زیر بهدستآمده است.
(مرتب کردن نتایج آماری: طبقهبندی کردن نتایج آماری عملی است که بلافاصله بعد از جمعآوری صفات یا مقادیر متغیر روی نمونه انجام میگیرد که عبارت است از کشیدن جدولی که مقادیر یا صفات متغیر موردتوجه شده را به تعدادی از افرادی «همان جامعه نمونه»که این کمیتها و یا کیفیتها را معرفی کردند مربوط میکند. هرکدام از این تعداد را فراوانی یا عدد واقعی مینامند، جدول بهدستآمده را جدول توزیع آماری یا جدول توزیع فراوانی مینامند. یا بهبیاندیگر مرتب کردن نتایج آماری یعنی گروهبندی افراد جامعه برحسب صفات آماری است
که ممکن است این گروهبندی برحسب مناطق جغرافیایی یا برحسب زمان یا برحسب یک صفت کمی یا کیفی باشد. لازم به تذکر است که این گروهبندی بر اساس جداول نهائی که مربوط به هدفهای آمارگیری است تنظیم میگردد.)
فراوانی | عملیات برای تعیین فراوانی | طبقات اقتصادی |
۱۰ | تعداد پاسخ دهنده ۱۰نفر که با علامت چوب خط مشخص شده است | فقیر |
۴۸ | تعداد پاسخ دهنده ۴۸نفر که با علامت چوب خط مشخص شده است | طبقهپائین متوسط |
۳۹ | تعداد پاسخ دهنده ۳۹نفر که با علامت چوب خط مشخص شده است | طبقه متوسط |
۳ | تعداد پاسخ دهنده ۳نفر که با علامت چوب خط مشخص شده است | ثروتمند |
۱۰۰ | جمع کل۱۰۰ | جمع فراوانی |
http://azadbakht.com/
یک دیدگاه
آزادبخت
سپاسگزارم از محبت شما
صبا هاست
سپاس از وبسایت کاربردی و مفیدتون
مزایدات
سلام.خواستم بابت وبسایت خوبتون ازتون تشکر کنم ممنون از اشتراک گذاریتون
مزایدات
سلام.خواستم بابت وبسایت خوبتون ازتون تشکر کنم
میکروسکوپ سه چشمی
اطلاعات مفیدی به اشتراک گذاشتین مطالب بسیار جامع و کاربردی است
آزادبخت
سلام ممنون از محبت شما