1-انتخاب و تصويب موضوع رساله / پايان‌نامه
معمولاً دانشجو با توجه به گرايش تحصيلي، تجارب قبلي، توانايي، قابل دسترس بودن و … يك موضوع را انتخاب و در كميته تحصيلات تكميلي مطرح و در صورت تكراري نبودن، مجوز موقت كار را مي‌گيرد، سپس براي موضوع خود كه همان مشكل مطرح شده يك سري متغير اثرگذار را با مطالعه مقدماتی مشخص و سپس مساله را تشريح و سئوالات مساله و خود مساله را تدوين و بر مبناي آن فرضيه‌ها و اهداف و ضرورت كار را در دو صفحه (يعني همان فصل اول) جهت تصويب نهايي موضوع و انتخاب استاد راهنما و مشاور تحويل كميته تحصيلات تكميلي مي‌دهد.و كميته تحصيلات تكميلي تمام مراحل تصويب و تائيد استادان راهنما و مشاور و ابلاغ به دانشجو را انجام مي‌دهد، يا ممكن است با نظرات كميته به شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده يا دانشگاه ارسال نمايد ( البته اين موضوع بستگي به دستورالعمل اختيارات كميته تحصيلات تكميلي و شوراي تحصيلات تكميلي دارد. در هر صورت پس از تصويب موضوع و تعيين استادان راهنما و مشاور برابر مقررات دانشگاه يا دانشكده، به دانشجو ابلاغ مي‌شود.
چگونگي انتخاب استاد راهنما و مشاور:
در هر دانشكده مقررات خاصي حكم‌فرماست. بعضي از گروه‌هاي آموزشي دانشكده‌ها، برابر دستورالعمل وزارت علوم و فناوري كميته تحصيلات تكميلي دارند و دانشجويان را آزاد مي‌گذارند كه استاد راهنماي خود را انتخاب و استاد راهنما پس از تائيد در كميته تحصيلات تكميلي استاد مشاور را مشخص مي‌كند. ولي در برخي ديگر دانشكده‌ها، اين حق انتخاب محدود و مشروط شده است و استادان توسط شوراي تحصيلات تكميلي به دانشجويان تحميل مي‌شوند و در نتيجه تحقيق به عنوان يك امر اجباري براي دانشجو تبديل مي‌شود.هر دانشكده ضرورت دارد كه كتابچه‌اي به منظور راهنماي دانشجو در انتخاب موضوع و مراحل مختلف تصويب آن(چرخه تحقيق) و انتخاب استاد راهنما و مشاور تهيه شود، و در ترم دوم در اختيار دانشجو قرار گيرد. و در اين كتابچه شرح وظايف استاد راهنما و مشاور و وظايف دانشجو در فرآيند رساله يا پايان‌نامه نويسي نسبت به يكديگر روشن شده باشد، تا بسياري از فشارهاي رواني، دوباره‌كاري و هزينه‌ها و سردرگمي دانشجويان كاهش يابد.و دست‌آورد اين كتابچه اين است كه دانشجو بر مبناي اصول ارائه شده مي‌داند در طول فرآيند كار تحقيقاتي خود، چه نوع هماهنگي‌هايي را با استادان راهنما، مشاور خود به عمل آورد و هم‌چنين بعد از اتمام چه مراحلي بايد هماهنگي مجدد بين او و استادان به عمل آيد.و درنهايت نحوه دفاع از برنامه ريزی تحقيق ،نحوه پيش دفاعيه ، دفاع از پايان نامه وتجليد پايان نامه و………
2- تهيه و تصويب برنامه تحقيق (پروپوزال)
پس از تصويب موضوع و مشخص شدن استاد راهنما و مشاور دانشجو با نظارت و هماهنگي نزديك با استادان راهنما و مشاور فرم برنامه‌ريزي تحقيق (Proposal) خود را كه شامل فصل اول و سوم و يك سري مطالب ديگر كه در فرم برنامه‌ريزي تحقيق هر دانشگاه يا دانشكده مشخص است تهيه و پس از امضاء استادان راهنما و مشاور و در مقطع دكتري استادان ناظر جهت تصويب از طريق كميته تحصيلات تكميلي و سپس شوراي تحصيلات تكميلي ارسال مي‌شود و در جلسه دفاعيه تصويب پروپوزال، دانشجو رسماً كار خود را آغاز مي‌كند و معمولاً فعاليت خود را هر از چندگاهي (بستگي به جدول زمان‌بندي شده مورد توافق استادان راهنما و مشاور و دانشجو دارد و در بعضي از دانشگاه‌ها خود اين جدول را مشخص مي‌كنند و فعاليت را خواستار مي‌شوند)
* نكته قابل توجه دانشجويان و محققين
هر پژوهش در واقع با قصد پاسخگويي و راه‌حل‌هايي براي يك مساله كه بر گرفته از مشكل اصلي كه در قالب يك پرسش ظهور كرده است، آغاز مي‌شود.
هر پژوهش براي اينكه انسجام لازم، هدفمندي و كاربردي بودن خود را حفظ كند بايد بر حول يك مساله اصلي، سازماندهي شود. هر مساله اصلي در واقع، مركزي است كه در حوزه مساله قرار گرفته است. حوزه مساله در برگيرنده‌ي مسائل حاشيه‌اي، پيرامون و پديداري است كه بر گرد مساله‌ي اصلي مانند شكل ذيل نمودار شده است.
مساله اصلي يا حاشيه‌اي بودن يك مساله در واقع به هدف تحقيق بستگي دارد. و اصلي و حاشيه‌اي بودن مساله يك امر نسبي است.
مساله اصلي براي اعتياد جوانان شهر تهران در سال 1386
- آيا بين (فقر، بيكاري، محيط زندگي و …) و اعتياد جوانا شهر تهران در سال 1387 رابطه معنی داری وجود دارد؟
كار محقق اين است كه: انتخاب يك مساله و صورت‌بندي آن در قالب يك مساله علمي و بررسي آن با استفاده از روش‌هاي علمي، شناسايي علل و روابط مربوط به آن و در نهايت برگرداندن آن از زبان علمي به زبان ساده‌تر به منظور ارائه‌ي راه‌حل‌ها و چاره‌جويي‌ها مي‌باشد. در واقع با تشريح مساله و بيرون آوردن سئوالات جديد از دل آن و رسيدن به يك سئوال اصلي به نام مساله مي‌باشد.
براي شناخت بيشتر بيان مساله به مطالب مطرح شده در همين كتاب مراجعه شود.
نتيجه فعاليت خود را كتبي يا شفاهي به استادان راهنما و مشاور مي‌دهد.
و بهتر است كتبي باشد و استادان راهنما و مشاور هم براي هر دانشجو يك پرونده جداگانه داشته باشند و بهتر است تمام اطلاعات در يك فايل در كامپيوتر خود داشته باشند تا قابل دسترسي باشد. در پايان هر فصل استادان راهنما و مشاور بايد كار تحقيقي دانشجو را تأئيد يا اصلاح و يا پيشنهاد اصلاحي بدهند تا تكليف دانشجو كاملاً مشخص شود تا گام‌هاي تعريف شده‌ي فرآيند تحقيق را يكي پس از ديگري بردارد.
در اكثر موارد مشاهده مي‌شود كه بين دانشجو و استادان راهنما و مشاور اختلاف وجود دارد
.- اظهار نظر نامعقول استادان در رابطه با محتواي كار تحقيقاتي در حين کار
- ارائه كار تحقيقاتي كامل توسط دانشجو به استاد بدون كوچكترين هماهنگي در طول فرآيند كار- تناقض بين ديدگاه‌هاي استاد راهنما و استاد مشاور و سرگرداني دانشجو در كشاكش اظهارات ناهماهنگ بين آنها- مشخص نبودن ساز و كار (مكانيزم) تقسيم كار بين استاد راهنما و استاد مشاور يا استادان مشاور و در نتيجه سرگردان ماندن دانشجو در برابر اظهارات استاد راهنما و استاد مشاور كه امور مختلف كار تحقيقاتي را جزء وظايف ديگري مي‌داند، يعني مسئوليت را به گردن يكديگر مياندازند.
- عدم هماهنگي دانشجو با اخذ تاييد از استادان در رابطه با طراحي ابزارهاي جمع‌آوري اطلاعات و اقدام به جمع‌آوري اطلاعات در نمونه‌ي آماري و ارايه‌ي نتايج آن به استاد راهنما.اگر وظايف استادان راهنما و مشاور و دانشجو كاملاً در فرآيند تحقيق مشخص شود اين ناهماهنگي‌ها به حداقل كاهش خواهد يافت.
3- اهميت فصل اول و سوم در يك رساله / پايان‌نامه/پروژه تحقيقاتي
اگر هر رساله / پايان‌نامه/ پروژه تحقيقاتي را به عنوان خانه تشبيه كنيم مي‌بينيم كه بعد از انتخاب زمين، اصلي‌ترين كار ” نقشه ساخت” يك خانه است. و اين نقشه ساخت ساختمان توسط آرشيتكت طراحي شده است و براي شروع كار نيازمند به مجوز ساخت از سوي مراجع ذيربط (شهرداري) مي‌باشد. لذا مي‌توان انتظار داشت هرگاه يك مهندس جزء، نقشه را مورد بررسي علمي قرار دهد، بايد به‌تواند ساختماني را كه بر اساس اين نقشه ساخته خواهد شد تجسم كند.و شهرداري براي اين طرح ساختمان مهندس ناظر تعيين مي‌كند و در پايان كار بر مبناي گزارش همين مهندس ناظر مسئولين شهرداري مجوز پايان‌كار صادر مي‌كنند-
حال مي‌توان انتظار داشت كه طرح تحقيق (شامل فصل اول و سوم به عنوان برنامه ريزی تحقيق) كه توسط دانشجو باهماهنگی استادان راهنما و مشاور تهيه مي‌شود همانند همان نقشه‌اي می باشد كه توسط آرشيتكت تهيه شده است. و مهندس جزء همان استادان راهنما و مشاور مي‌باشند.در نتيجه انتظار معقول اين است كه قبول يا رد يا هرگونه پيشنهاد اصلاحي كه پيرامون طرح تحقيقاتي از طرف استادان راهنما و مشاور و يا شوراي تحصيلات تكميلي به دانشجو ارائه مي‌شود بر پايه چنين قضاوت متخصصانه‌اي باشد.بعد از اين كه طرح توسط مسئولين مربوطه مورد تائيد قرار گرفت دانشجو مجاز خواهد بود رسماً كار تحقيق خود را آغاز كند.
در بعضي از دانشگاه‌ها يا دانشكده‌ها فصل اول و سوم به عنوان فصل اول آورده مي‌شود. در اين صورت كار تحقيقاتي به جاي 5 فصل داراي 4 فصل خواهد بود، ولي بهتر است فصل سوم جدا باشد.
4-گام‌هاي مربوط به پرسشنامه:
براي سهولت كار گام‌هاي ذيل اگر درست برداشته شوند كار تهيه پرسشنامه برابر اصول و نتيجه آن قابل بهره‌برداري است.
گام اول : تعريف صوري متغيرها گام دوم: تعريف عملياتی متغيرها
گام سوم: شاخص‌سازي متغيرها گام چهارم: انتخاب جامعه نمونه
گام پنجم: طراحي پرسشنامه بر مبناي متغيرها و شاخص‌ها كه توانايي پاسخگويي به فرضيه‌ها و اهداف تحقيق را داشته باشد.
گام ششم: انتخاب پرسشگر مجرب و وسيله ارسال پرسشنامه‌ها
گام هفتم: تست اوليه پرسشنامه و تصحيح آن
گام هشتم: ارسال پرسشنامه‌ها و جمع‌آوري آنها
گام نهم: تشكيل جدول مادر براي داده‌هاي پرسشنامه‌هاي جمع‌آوري شده
توجه: براي تدوين پرسشنامه به قسمت تدوين پرسشنامه در همين كتاب و ساير كتب مراجعه نمائيد.
5- پيش دفاعيه و دفاعيه اصلي:
الف- پس از اينكه محقق بر مبناي اطلاعات جمع‌آوري شده، تجزيه و تحليل داده‌ها و آزمون فرضيه‌ها را در فصل چهارم انجام داد، از آنها نتايج كلي و پيشنهادات ( پيشنهادات اجرائي و تحقيقي) را مشخص مي‌نمايد و در واقع كار تحقيقاتي خود را به پايان رسانده است. چند نسخه اصلاح شده را بر مبناي روش مشخص شده دانشگاه مربوطه پس از تائيد استادان راهنما و مشاور جهت پيش دفاعيه تحويل كميته تحصيلات تكميلي مي‌دهد.دانشجو در حضور استادان راهنما و مشاور و يك يا چند استاد ارزياب كه توسط شوراي تحصيلات تكميلي يا هر قسمت ديگر كه دانشگاه مشخص مي‌كند. از كار تحقيقاتي خود دفاع اوليه را مي‌نمايد. در واقع اين دفاعيه يك دفاع غيررسمي است ولي روي ارزيابي كار دانشجو بسيار تاثيرگذار است، در صورتي كه ايرادهايي وارد شود در مدت زمان تعيين شده دانشجو زيرنظر استادان راهنما و مشاور ايرادها را رفع و پس از تكميل جهت دفاع اصلي همين مراحل را طي مي‌كند.
ب- در مقطع دكتري در بعضي از دانشگاه‌ها ممكن است پايان فصل اول، دوم و سوم و تهيه پرسشنامه يك جلسه دفاعيه پيش‌بيني نمايند. البته اين دفاعيه خيلي از مشكلات دانشجو را حل خواهد كرد. و در پايان فصل چهارم به منظور ارائه نتايج فرضيه‌ها يك دفاعيه ديگر داشته باشند. و در پيش دفاعيه و دفاع اصلي در مقطع كارشناسي ارشد و دكتري نحوه كار يكي است.
پس از تصويب دفاعيه و دريافت نمره، دانشجو تعداد … جلد (بر مبناي خواسته دانشگاه مربوطه) ازكار تحقيقاتي خود را تجليد كرده تحويل كميته تحصيلات تكميلي مي‌دهد و سپس برابر مقررات دانشگاه كارهاي مربوط به تسويه حساب را انجام و در نهايت گواهي فارغ‌التحصيلي موقت را از مبادي مربوطه دريافت مي‌نمايد و از لحظه دفاع از كار تحقيقاتي خود فارغ‌التحصيل شناخته شده است.
مروت آزادبخت
Loading ...