تحقيق توصيفي كه گاهي به عنوان تحقيق غيرتجربي ناميده مي‌شود، با روابط بين متغيرها، آزمودن فرضيه‌ها، پروراندن مفاهيم و قوانين كلي، اصول و يا نظريه‌هائي كه داراي روائي جهان شمول است، سروكار دارد. چنين تحقيقي به روابط تابعي توجه دارد. انتظار مي‌رود كه اگر متغيرx به طور سيستماتيك با متغيرy مربوط باشد، احتمال پيش‌بيني پديده‌اي امكان‌پذير بوده و نتايج حاصل احتمالاً فرضيه جديدي را مطرح مي‌كند كه بايد مورد آزمايش قرار گيرد. برخلاف طرح تجربي، محقق در اجراي يك طرح تحقيق توصيفي، متغيرها را دست‌كاري نمي‌كند و يا براي وقوع رويدادها، شرايطي را به وجود نمي‌آورد. در واقع، اگر هيچگونه مشاهده يا تحليلي نيز انجام نمي‌گرفت، وقايعي كه مشاهده و توصيف مي‌شوند اتفاق مي‌افتادند. تحقيق توصيفي شامل وقايعي است كه قبلاً اتفاق افتاده‌اند كه ممكن است به وضعيت زمان حال ارتباط داده شوند.
روش تحقيق توصيفي به ويژه براي مطالعه در علوم رفتاري مناسب است،زيرا شرايط بروز بسياري از انواع رفتارهائي را كه مورد علاقه محقق است نمي‌توان در يك موقعيّت واقعي ايجاد كرد. اعمال بعضي از متغيرهاي مهم براي انسان به عنوان موضوع مطالعه، ممكن است زيان بخش و تهديد كننده باشد. ملاحظات اخلاقي غالباً مانع از آن مي‌شود كه انسان را در معرض دستگاريهائي كه بالقوه ممكن است برايش زيان‌بخش باشد قرار دهند. چنانكه تجويز كشيدن سيگار به افراد مورد مطالعه براي كشف رابطه ميان سيگار و سرطان ريه يا گلو و يا ايجاد شرايطي براي وقوع تصادف اتومبيل غيرقابل تصوّر است. چنانكه مثلاً براي مطالعه تاثير بستن كمربند و ديگر وسايل ايمني در كاهش زيانهاي ناشي از سوانح اتومبيل از مدل انسان استفاده شود.
اگر چه برخي مطالعات تجربي مربوط به رفتار انسان را هم در آزمايشگاه و هم در موقعيّت‌هاي معمولي مي‌توان انجام داد، اما بايد دانست كه روش متداول علوم رفتاري همانا روش توصيفي است. رفتار انسان را مي‌توان در شرايطي كه به طور طبيعي در خانه، در كلاس، در مراكز تفريحي، در اداره و يا در كارخانه روي مي‌دهد، به طور سيستماتيك مورد مطالعه و تجزيه و تحليل قرار داد وشباهت های زيادی که ميان انواع مطالعات توصيفی وجود دارد، ممکن است سبب شده باشد كه به آساني از يكديگر متمايز نشوند. از جمله ويژگيهائي كه درباره همه آنها صادق است. طرح پرسشهاي منظم، نياز به تخصص، عينيّت و اجراي توأم با دقّت. همه آنها به توسعه دانش كمك مي‌كنند و به دانستني‌هاي پيشين انسان مي‌افزايند. در همه آنها از فنون مشابه مشاهده، توصيف و تحليل استفاده مي‌شود. تفاوت ميان آنها به انگيزه پژوهشگر، نحوه كار با داده‌ها، كيفيت استنتاج و استفاده از يافته‌ها مربوط مي‌شود. به عبارت ديگر مطالعات توصيفي جهت كسب اطلاعات در مورد وضعيت كنوني پديده، طرحريزي شده است. تحقيق توصيفي به گونه‌اي اجرا مي‌شود كه ماهيت يك موقعيت را به صورتي كه در زمان بررسي وجود دارد تعيين مي‌كند.
-«هدف تحقيق توصيفي محض: توصيف عيني، واقعي و منظم خصوصيات يك موقعيت يا موضوع است.»« مثال: بررسي نظرات مردم تهران براي ارزيابي موقعيت كانديداهاي شوراي شهر تهران/ مجلس شوراي اسلامي/ رياست جمهوری»
1- تحقيق برآوردي، ارزشيابي و توصيفي:
در بعضی از کتب روش تحقيق، اصطلاح تحقيق توصيفي براي توصيف سه نوع تحقيق كه اساساً متفاوتند به صورت نادرست به كار رفته است. شايد شباهت‌هاي ظاهري آنها سبب شده است كه تفاوت‌هاي آنها ناديده گرفته شود. در هر يك از اين سه نوع، از فرآيند تحقيق منظم از راه جمع‌آوري و تجزيه و تحليل داده‌هاي تجربي استفاده مي‌گردد و همه آنها سبب توسعه دانش مي‌شوند. براي اجراي كامل هر يك از آنها، وجود محقق متخصص، دقيق و منظم مورد نياز است. يك توضيح مختصر ممكن است مفهوم درست هر يك را روشن كند.
الف-روش تحقيق برآورد:برآورد فعاليتي است براي حقيقت‌يابي، و شرايطي را كه در يك زمان معين موجود است توصيف مي‌كند. در اين روش هيچ فرضيه‌اي پيشنهاد يا آزموده نمي‌شود، روابط ميان هيچيك از متغيرها مورد مطالعه قرار نمي‌گيرد و براي اقدامات بعدي نيز توصيه‌اي بعمل نمي‌آيد. سرشماري ملي نوعي برآورد عمومي است كه توسط دفتر سرشماري كه بخشي از سازمان برنامه و بودجه در ايران مي‌باشد انجام مي‌گيرد. هر پنج سال يك سرشماري عمومي از جمعيت كشور بعمل مي‌آيد و داده‌هاي آن از نظر مليّت، شهروندي، سن، جنس، نژاد، وضعيت تاهل، سطح تعليم و تربيت، جماعت، ناحيه محل سكونت، وضع استخدامي، وضع اقتصادي، تولد، فوت و ساير مشخصات طبقه‌بندي مي‌شود. اين داده‌ها، براي تجزيه و تحليل اجتماعي و اقدامات دولت مبناي با ارزشي به شمار مي‌روند و بر مبناي آن برنامه‌ريزي بعمل مي‌آيد. پس برآورد موقعيت يك پديده را در يك زمان خاص توصيف مي‌كند. اين روش،موقعيت متداول را بدون هيچگونه قضاوت توام با ارزش‌گذاري توصيف مي‌كند، براي توضيح و تبيين دلائل زمينه‌ساز پديده‌ها كوششي به عمل نمي‌آورد و توصيه‌اي را ارائه نمي‌كند. ممكن است با عقايد، دانش‌ها، روشهاي علمي و يا شرايط موجود سركار داشته باشد. تحقيق برآوردي ممكن است در تعليم و تربيت به كار رود، پيشرفت دانش‌آموزان را در جهت اهداف آموزشي در يك زمان معين توصيف كند.
ب- تحقيق ارزشيابي:ارزشيابي، به كاربرد يافته‌هاي خود توجه دارد و مستلزم نوعي قضاوت درباره موثر بودن، ثمربخشي اجتماعي، مطلوب بودن محصول، فرايند يا برنامه است بر حسب هدفها يا ارزش‌هاي پذيرفته شده كه بدقت تعريف شده‌اند. اين تحقيق ممكن است با توصيه‌هائي همراه باشد. اين تحقيق در پي يافتن قوانين كلي كه ممكن است به ساير موقعيت‌ها گسترش داده شود نيست. چنين تحقيقي در تعليم و تربيت، ممكن است در پي يافتن پاسخ پرسش‌هائي مانند پرسشهاي ذيل باشد:
(1) برنامه علوم تا چه اندازه صلاحيت‌هائي را كه با توافق كميته برنامه‌ريزي دانشگاه تدوين شده است مي‌پروراند؟ (2)آيا برنامه تعليمات حرفه‌اي كشاورزي بايد حذف شود؟ (3)آيا وسائل كتابخانه مناسب است؟ (4)آيا مجموعه كتاب‌هاي درس‌خواندن كه هم‌اكنون از آنها استفاده مي‌شود بايد باقي بماند؟ (5)جمع‌آوري و بررسي نظرات مردم براي ارزشيابي موقعيت كانديداهاي نمايندگي(6)گزارشي از نتايج انجام مانور يك لشكر ارتش (7)گزارشی از نتيجه ارزيابی کارکنان
به عبارت ديگر ارزشيابي با عناصري از قضاوت توام با ارزش‌گذاري درباره قوائد اجتماعي
مطلوب بودن و يا موثر بودن يك فرايند، محصول يا برنامه همراه است و گاهي نيز شامل توصيه‌اي براي اقدامات بعدي است. پيمايش‌هاي(survey) مدرسه‌اي معمولاً مطالعات ارزشيابي هستند. در اين مطالعات، محصولات و برنامه‌اي آموزشي مورد بررسي قرار مي‌گيرند تا ميزان ثمربخشي آنها در تحقق هدفهاي پذيرفته شده مشخص شود و اغلب با توصيه‌هايي در جهت اقدامات سازنده همراهند.
ج- تحقيق توصيفي: تحقيق توصيفي برخلاف تحقيق برآوردي و ارزشيابي، بر ساختن فرضيه و آزمايش آن، تحليل روابط بين متغيرهاي دست‌كاري نشده، و پروراندن قوانين كلي توجه دارد. برخلاف روش تجربي (آزمايشي) كه در آن متغيرها با مداخله محقق بدقت تنظيم و دست‌كاري مي‌شوند، در تحقيق توصيفي متغيرهائي انتخاب مي‌شوند و مورد مشاهده قرار مي‌گيرند كه هم‌اكنون وجود دارند يا قبلاً اتفاق افتاده‌اند.
-در تحقيق توصيفي متغيرها انتخاب مي‌شوند و مورد مشاهده قرار مي‌گيرند و معمولاً متغيرها توسط محقق دستگاري نمي‌شوند. و براي وقوع پديده‌ها شرايطي را به وجود نمي‌آورند. جامعه مورد بررسي در تحقيق توصيفي وسيع و نامحدود است و نمونه‌گيري ركن اصلي تحقيق توصيفي مي‌باشد.وبرای تعميم يافته ها به کل جامعه نياز به تدوين فرضيه دارد.دامنه تحقيق توصيفي بسيار وسيع و نامحدود است از اين رو بعضي از صاحب‌نظران آن را شامل همه انواع روشهاي تحقيق بجز تاريخي و آزمايشي مي‌دانند. محقق سعي دارد تا آنچه هست را بدون هيچگونه دخالت يا استنتاج ذهني گزارش دهد و نتايج عيني را از موقعيت بگيژرد.
تحقيق توصيفي، آنچه را كه هست توصيف و تفسير مي‌كند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرآيندهاي جاري، آثار مشهود و يا روندهاي در حال گسترش توجه دارد. توجه آن در درجه اول به زمان حال است، هر چند غالباً رويدادها و آثار گذشته را نيز كه به شرايط موجود مربوط مي‌شوند مورد توجه قرار مي‌دهد.
پس تحقيق توصيفي به عنوان تحقيق غيرتجربي ناميده مي‌شود، با روابط بين متغيرها، ساختن فرضيه، آزمون فرضيه‌ها، پروراندن مفاهيم و قوانين كلي، اصول و يا نظريه‌هائي كه داراي روائي جهان شمول است سروكار دارد و به روابط تابعي توجه دارد، در اين تحقيق متغيرها دست‌كاري نمي‌شوند، و آنچه كه هست توصيف و تفسير مي‌كند.در برخي از منابع، تحقيقات علمي را بر اساس روش و چگونگي بدست‌آوردن داده‌هاي مورد نياز بشرح ذيل تقسيم‌بندي نموده اند.
الف- تحقيق توصيفي (غيرآزمايشي)
ب- تحقيق آزمايشی
و در منابع ديگري انواع تحقيق علمي را بشرح ذيل طبقه‌بندي کرده اند.
الف- تحقيق كيفي
ب- تحقيق كمي
در تحقيق كمي از اندازه‌هاي كمي، شمارش‌ها، ميانگين‌ها، همبستگيها، آزمون فرضيه‌ها استفاده مي‌كنند. ولي در تحقيق كيفي براي پاسخگويي به مساله تحقيق از واژه‌ها استفاده مي‌نمايد. در تحقيق كيفي از آنچه مورد بررسي است يك نوشتار يا تصوير ساخته مي‌شود. تحقيق كيفي بر روشهاي ميداني يعني مصاحبه، مشاهده، و تحليل اسناد و مدارك به عنوان ابزار اصلی گرد آوری داده ها تکيه دارد .پژوهشگر ان تحقيق کيفی از روش های مختلفی برای کنترل اعتبار داده‌هاي بدست‌آمده و تاييد بينش‌ها و فرضيات خود استفاده مي‌كنند. مانند: اقامت طولاني در محل- مشاهده مصرانه به منظور دست‌يابي به گستره و عمق كافي براي مشاهدات- سه وجهي كردن يعني استفاده از منابع چندگانه، مشاهده‌گران چندگانه و روشهاي چندگانه- كسب اطلاع از همتايان و نظرپرسي از همكاران در مقاطع مختلف
2- هدف تحقيق توصيفي: هدف محقق از انجام روش تحقيق توصيفي، توصيف عيني، واقعي و منظم خصوصيات يك موقعيت يا يك موضوع است. به عبارت ديگر، محقق در اين گونه تحقيقات سعي مي‌كند تا «آنچه هست» را بدون هيچگونه دخالت يا استنتاج ذهني گزارش دهد و نتايجي عيني از موقعيت بگيرد. و غرض از اين گونه تحقيق، پاسخگويي به سئوالاتي مانند «چقدر»، «چه‌كسي»، «چه اتفاقي دارد مي‌افتد؟» است. تحقيق توصيفي آنچه را كه هست توصيف و تفسير مي‌كند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرآيندهاي جاري آثار مشهود يا روندهاي درحال گسترش توجه دارد و توجه آن در درجه اول به زمان حال است، هر چند غالباً رويدادها و آثار گذشته كه به شرايط موجود مربوط مي‌شوند، مورد بررسي قرار مي‌دهد.
هدف از انجام تحقيق توصيفي، توصيف عيني، واقعي و منظم خصوصيات يك موقعيت يا يك موضوع است. محقق سعي دارد تا آنچه كه هست را بدون هيچگونه دخالت و يا استنتاج ذهني بر مبناي اطلاعات تجزيه و تحليل و گزارش کند.
3- ويژگيهاي تحقيق توصيفي: در پژوهش توصيفي به معني اخص آن، محقق الزاماً در پي كشف و توضيح روابط، همبستگيها و احتمالاً آزمودن فرضيه‌ها و پيش‌بيني رويدادها نيست(مثل تحقيق بر آوردی،تحقيق ارزشيابی)، بلكه توجه او بيشتر در جهت توصيف كردن و گزارش‌نويسي از موقعيت‌ها و وقايع بر اساس اطلاعاتي است كه صرفاً جنبه وصفي دارد. البته در اغلب موارد، اين نوع تحقيق در ديگر انواع تحقيق به گونه‌اي خودنمايي مي‌كند و صاحب‌نظران در تعيين آنچه مشمول تحقيق توصيفي است اتفاق‌نظر ندارند و گاهي به تعريف اين نوع تحقيق تا آن اندازه وسعت مي‌دهند كه شامل همه انواع روشهاي تحقيق، به جز تحقيق تاريخي و تجربي(آزمايشي) مي‌شود.
اختلاف نظرها بيشتر از آنجا ناشي مي‌شود كه به انواع روشهاي تحقيق توصيفي (بررسي ، برآوردی ،ارزشيابی، نگرش‌سنجي و توصيفي) كمتر توجه مي‌شود، و آنجا كه بيان مي‌شود«به معني اخص آن» در واقع همان روش تحقيق بررسي ،برآورد ونگرش سنجیاست. زيرا در اصطلاح مطالعه توصيفي، وجه تمايز مهمي پنهان است، چون همه مطالعات توصيفي تحقيق محسوب نمي‌شوند، لذا شباهت‌ها و تفاوت‌هاي ميان «برآورد»، «ارزيابي» ، «توصيفي»،«نگرش سنجی»و… وجود دارد كه در آخر مبحث روش تحقيق توصيفي به طور مختصر به آنها اشاره گرديده است.
الف- ويژگی های تحقيق توصيفی به شرح ذيل در نظر می گيرند:
(1) آنها تجربي نيستند، زيرا با روابط ميان متغيرهاي دست‌كاري نشده در موقعيت‌هاي طبيعي و نه موقعيت‌هاي ساختگي سروكار دارند. از آنها كه وقايع يا شرايط قبلاً اتفاق افتاده‌اند يا هم اكنون موجودند، پژوهشگر متغيرهاي مناسب را براي تحليل روابط آنها انتخاب مي‌كند.
(2) برای آنها فرضيه‌هائي ساخته و آزموده مي‌شود.
(3) براي رسيدن به تعميم‌ها يا قوانين كلي، روشهاي منطقي استدلال استقرايي- قياسي را به كار مي‌برند.
(4) در اين تحقيقات غالباً روشهاي نمونه‌گيري را به كار مي‌برند تا هنگام استنباط خصائص جامعه از روي مشاهده نمونه به توانند خطاي آن را برآورد كنند.
(5) متغيرها و روش‌ها را هر اندازه كه ممكن است دقيق و كامل توصيف مي‌كنند به گونه‌اي كه ساير محققان به‌توانند تحقيق را تكرار نمايند.
(6) محقق در تحقيق توصيفي به جمع‌آوري اطلاعات واقعي و مفصل از پديده‌اي ويژه مي‌پردازد.
(7) محقق در اين گونه تحقيقات، به شناسايي و بررسي مسائل، شرايط و وقايع جاري مبادرت مي‌ورزد.
(
محقق به مقايسه و ارزشيابي وقايع مي‌پردازد.
(9) محقق در تحقيق بررسی ، بر آورد ،ارزشيابی الزاماً در پي كشف و توضيح روابط همبستگيها و احتمالاً آزمون فرضيه‌ها و پيش‌بيني رويدادها نيست بلكه توجه او بيشتر در جهت توصيف كردن، گزارش‌نويسي از موقعيت‌ها و وقايع، بر اساس اطلاعاتي است كه صرفاً جنبه وصفي دارند.
(10)دامنه تحقيق توصيفي بسيار وسيع و نامحدود است، از اين رو بعضي از صاحب‌نظران آن را شامل همه انواع روشهاي تحقيق بجز روش تاريخي و آزمايشي مي‌دانند.
(11) محقق سعي دارد تا آنچه هست را بدون هيچگونه دخالت يا استنتاج ذهني گزارش دهد. و نتايج عيني را از موقعيت بگيرد.
(12)نتيجه‌گيري در اين روش بايد به احتمال بيان شود نه با قطع و يقين،چون نتيجه بر اساس اطلاعات موجود است.
(13) در اين روش، بايد به روشني هدف كلي، اهداف اجرايي/ جزيي/ فرعي/ ويژه تحقيق بمنظور هدايت و تمركز كليه تلاش‌ها، مشخص شود.
(14) ابزار اندازهگيري و جمع‌آوري اطلاعات در نظرسنجي‌ها بيشتر ارسال پرسشنامه است و كمتر به مشاهده و مصاحبه پرداخته مي‌شود. ولي در تحقيقات توصيفي ابزار اندازهگيري و جمع‌آوري اطلاعات پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، مطالعه اسناد و مدارك مرتبط با موضوع مورد تحقيق مي‌باشد.
روشهاي اجرايي تحقيق:
الف- روش كلي‌گرائي: در تحقيقات سيستمي استفاده می شود
ب- روش جزئي‌گرائي: در بررسي‌هاي اجتماعي و اقتصادي استفاده می شود
ج- روش اجراي روش توأم: كه به محقين جوان و دانشجويان توصيه نمي‌شود
ب-انواع روش تحقيق توصيفي از نگاه ديگر:
الف- تك‌نگاري:(monograph)مطالعه هر واحد يك امر اجتماعي(نهاد،سازمان، گروه، جمعيت و جامعه معيني) كه با شناسائي دقيق آن مي‌توان يكسري قواعد كلي نائل آمد.
ب- مطالعه موردي: ( case study) مطالعه هر واحد اجتماعي (افراد، خانواده، نهاد و حتي جامعه) كه با شناسائي دقيق آن مي‌توان به يكسري قواعد كلي نائل آمد.
ج- روش‌شناسي مردمي (Ethno me theology): مطالعه روش‌هائي كه مردم در برخورد با واقعيت روزمره بكار مي‌برند مشاهده محقق مبتني بر شناخت ژرفاي واقعيات حياتي انسان با تاكيد بر فعاليت‌هاي مردم.
{{روش تحقيق توصيفي از نوع مطالعات كيفي است}}
4- مراحل تنظيم تحقيق توصيفي:
الف- موضوع و هدف پژوهش را تعيين و به روشني تعريف كنيد. به عبارت ديگر، حقيقت يا خصوصيتي را كه قصد آشكار ساختن آن را داريد، مشخص نمائيد.
ب- فرضيه‌هايي به منظور تحقق اهداف تدوين نماييد.
ج-سئوالهايي به شرح ذيل مطرح كنيد و درصدد يافتن پاسخ مناسب براي آنها باشيد.
(1) چگونگي و نوع جمع‌آوري اطلاعات.
(2)چگونگي انتخاب نمونه(نمونه بايدمعرف گروهي باشدكه قصد توصيف آن را داريد.)
(3) چگونگي ونوع وسايل ومشاهدات تكنيكي كه براي انجام اين پژوهش مورد نياز است.
(4) آيا براي جمع‌آوري اطلاعات به آزمايش نمونه‌اي نياز است؟
(5) آيا به آموزش افرادي كه مامور جمع‌آوري اطلاعات مي‌شوند نياز است؟
د- اطلاعات لازم را جمع‌آوري كنيد و با استفاده از آمار توصيفي به تفسير آنها بپردازيد. و سپس با استفاده از آمار استنباطي فرضيه‌ها را آزمون و نتيجه‌گيري نماييد.
هـ-پس از تجزيه و تحليل يافته ها با استفاده از آمار توصيفي و استنباطي و كمك گرفتن از ادبيات تحقيق نتيجه‌گيري و پيشنهادات لازم را تدوين نماييد.
ز- گزارشی از نتايج يافته‌ها تنظيم نماييد.
آرشیو نظرات
مروت /آزادبخت
Loading ...