عمليات ثامن الائمه، شكست حصر آبادان
نام عملیات: ثامن الائمه (ع)
نوع عملیات: آفندی
تعداد مراحل: یک مرحله
رمز عملیات: نصر من الله و فتحٌ قریب
قرارگاه فرماندهی عملیات: ستاد عملیات جنوب
تاریخ شروع عملیات: 05/07/1360 ساعت عملیات: 1:00 بامداد مدت:2 روز
ارگان هاي عمل كننده: ارتش و سپاه
اهداف عملیات:
1- تصرف و تامین جادههای آبادان- ماهشهر و آبادان- اهواز
2- آزاد سازی کامل شرق کارون به وسعت حدود 150 کیلومتر مربع
3- تصرف و انهدام پلهای دشمن بر روی رودخانه کارون
4- برطرف نمودن خطر تصرف آبادان
5- انهدام نیروهای دشمن
منطقه عمليات:منطقه عمليات ثامن الائمه (ع) در شرق رودخانه كارون و در حد فاصل شمال شهر آبادان وجنوب منطقه دارخوين قرار داشت و شامل سرپل دشمن به وسعت 150 تا 180 كيلومتر مربع مي شد كه در اشغال نيروهاي عراقي بود. عوارض حساس منطقه، رودخانه كارون و دو جاده اهواز – آبادان و ماهشهر – آبادان بودند و عوارض مصنوعي منطقه نيز بيشتر شامل مواضع و استحكامات دشمن نظير خاكريزهاي متعدد، مواضع تانك، سنگرهاي اجتماعي و انفرادي مي شدند. با توجه به اهميت دو پل قصبه و حفار براي دشمن كه به منزله معبر و محل اتصال عقبه هاي او در شرق كارون بودند، مواضع واستحكامات فراوان و تعداد زيادي نيروي رزمي در اين دو محور وجود داشتند.
محاصره شهر آبادان:پس از تجاوز عراق در 31 شهريور 1359 و اشغال سريع بخش هايي از خاك ايران، خرمشهر مهم ترين شهر بندري ايران، پس از 40روز مقاومت دليرانه، با خيانت آشكار ليبرال ها و منافقين، به دست دشمن افتاد. پس از سقوط خرمشهر، رژيم عراق در صدد برآمد تا جزيره آبادان را هم اشغال كند و تلاش كرد تا از طريق شرق كارون و شمال بهمنشير وارد آبادان شود، زيرا عبور از اين قسمت آسان تر از عبور از رودخانه كارون در جنوب خرمشهر بود. با چنين وضعيتي آبادان در يك محاصره 330 درجه اي قرار مي گرفت و عبور از رودخانه بهمنشير مي توانست آن را با خطر جدي روبه رو كند. دشمن مي پنداشت اگر بتواند از اين رودخانه بگذرد، آبادان را براي هميشه از آن خود كرده است.عمليات ثامن الائمه(ع) نقطه عطف است و به عنوان مبداء آغاز استراتژي مرحله دوم جنگ يعني برون راندن دشمن از سر زمين ايران بشمار مي رود. يكي از نقاط اعتماد به نفس در اجراي ساير عمليات آفندي عمده محسوب مي شود.
وضعيت دشمن
دشمن براي استقرار در منطقه سرپل، واقع در شرق رودخانه كارون، دچار تناقض بود؛ از يك سو به لحاظ اهميت منطقه و ضرورت حفظ آن مي بايست از نيروي بسياري استفاده مي كرد و از سوي ديگر، با توجه به محدوديت عقبه خود، تجمع اين ميزان نيرو برايش ناممكن بود.
استعداد و آرايش يگان هاي دشمن در اين منطقه برابر اسناد به دست آمده از تيپ 8 مكانيزه ارتش عراق در 26 مرداد 1360 عبارت بودند از:
1-تيپ 8مكانيزه از لشكر 3 زرهي كه به سه گردان مكانيزه و يك گردان تانك در شمال سرپل و جنوب سلمانيه مواضع پدافندي را اشغال و تحكيم كرده بود.
2-تيپ 6زرهي از لشكر3 زرهي كه با سه گردان تانك و يك گردان مكانيزه در قسمت مركزي و شرقي در شمال جاده ماهشهر – آبادان مستقر بود.
3-تيپ 44 پياده از لشكر 11 پياده، كه با يك گردان تحت امر لشكر 3 زرهي در قسمت جنوبي منطقه سرپل و جنوب جاده ماهشهر – آبادان پدافند مي كرد.
4-تيپ 12زرهي لشكر 3 در غرب كارون در احتياط قرار داشت و گردان هاي تانك الطارق و سيف سعد و چند گردان جيش الشعبي، گردان پياده از تيپ 44 و گردان 1 از تيپ 33 نيروي مخصوص نيز در منطقه شرق كارون استقرار داشتند.
خسارات و تلفات دشمن:
الف- کشته و زخمی : 2000 نفر
ب- اسیر: 1800 نفر
ج- تجهیزات:
1- 90 دستگاه تانک و نفربر
2- 100 دستگاه خودرو
3- 2 پل پی ام پی
4- انهدام لشکر 3 زرهی
5- چندین انبار مهمات
6- سه فروند هواپیما و یک بالگرد
د – یگانهای منهدم شده دشمن:
لشکر 3 زرهی شامل 8 تیپ مکانیزه، تیپ 6 زرهی و دو تیپ دیگر تحت امر این لشکر
ه- غنایم:
1- 160 دستگاه تانک و نفربر
2- 150 دستگاه خودرو
3- 30 دستگاه لودر و بولدوزر
4- 5 قبضه توپ
5- تعدادی تفنگ 160 میلیمتری
صدام پس از اين شكست 7 تن از فرماندهان خود را تيرباران كرد.
با توجه به نقش شجاعانه لشكر 77 پياده با تصويب شوراي عالي دفاع درتاريخ يازدهم مهر 1360، به لشكر پيروز خراسان تغيير نام داد.
پيامدهاي شكسته شدن محاصره آبادان
موفقيت عمليات ثامن الائمه (ع) درابعاد مختلف پيامدهايي به همراه داشت كه آن را در دو محور عمده، داخلي و خارجي ارزيابي مي كنيم.
الف – پيامدهاي داخلي
1- با انجام موفقيت آميز اولين عمليات وسيع ايران در جبهه ها ، روحيه نيروهاي رزمنده تقويت وتوانمندانه تر از پيش به نبرد با دشمن پرداختند.
2- از نظر سياسي وضعيت سياسي كشور منسجم تر شد و كمتر از يك هفته بعد از اين عمليات، مردم با شركت در سومين انتخابات رياست جمهوري، حضرت آيت الله خامنه اي را به رياست جمهوري برگزيدند، كه اين امر منجر به موفقيت بيشتر در سياست هاي خارجي نظام نيز گرديد.
3- با تثبيت دولت اسلامي و وحدت نظر مسئولين نظام، موضع گيري هاي قاطعانه و به موقعي در قبال مسائل خارجي انجام گرفت.
ب: پيامدهاي خارجي
مهم ترين پيامد خارجي اين عمليات تشكيل شوراي همكاري خليج فارس توسط كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس، به منظور جلوگيري از گسترش و نفوذ انقلاب اسلامي و ياري رساندن به رژيم متجاوز عراق بود، همچنين تحركات نظامي امريكا در خليج فارس به منظور اعمال فشار بر ايران و حمايت از كشورهاي منطقه بيشتر شد.
امريكا با اعزام ناوگان نظامي خود در خاورميانه و آب هاي درياي عمان، مانورهايي انجام داد و تهاجم تبليغي گسترده اي را عليه ايران آغاز كرد و با نشر اكاذيب و شايعات، وحشت بي مورد رژيم هاي منطقه را از ايران بيشتر كرد.
موقعيت آبادان:در دورترين منطقه جنوب غربي ايران، جزيره اي به نام آبادان قرار دارد كه از جنوب، آب هاي گرم خليج فارس و از شمال و مشرق رودخانه هاي كارون و بهمنشير و از غرب، اروندرود آن را در برگرفته اند. اروند رود – كه تنها رودخانه قابل كشتيراني در ايران است و تا پيش از جنگ تحميلي عراق عليه ايران، بنادر بزرگ و فعال خرمشهر و آبادان در مسير اين آبراه واقع بوده اند. آبادان را از عراق جدا مي كند. تاريخ شهر آبادان با تاريخ صنعت كشورمان و به ويژه پالايشگاه آن گره خورده است.
عملیات فتح المبین
نام عمليات : فتح المبين
زمان اجرا : 2/1/1361 در ساعت 00:30 بامداد
مدت اجرا : 10 روز
مكان اجرا : محور شوش ، رودخانه كرخه ، جاده اهواز – انديمشك و غرب دزفول
رمز عمليات : يا زهرا ( سلام الله عليها )
ارگان هاي عمل كننده : سپاه و ارتش
اهداف عملیات
– آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده، همچون سایت 4 و 5 رادار و ده ها روستای منطقه.
– انهدام دو لشکر عراق (10 زرهی و 1 مکانیزه.
– دست یابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط
– خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول از تیررس آتش توپخانه دشمن.
– دور کردن آتش موثر دشمن از جاده اهواز – اندیمشک.
منطقه عملیات
منطقه عمومی فتح المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.
منطقه مزبور 2500 کیلومتر مربع وسعت دارد . جاده های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام زاده عباس به چاه نفت و پل های احداث شده روی رودخانه های چیخواب و دویرج نیز از مهم ترین راه های مواصلاتی منطقه محسوب می شدند.
در طراحي عمليات فتحالمبين، با اينکه وسعتش کم بود، چهار محور پيشروي را در نظر گرفته و سه قرارگاه بمنظور هدايت عمليات پيش بيني گرديده بود. بنابراين،: قرارگاه قدس در شمال، قرارگاه فتح در مرکز و قرارگاه نصر در قسمت چپ يا جنوب. سازمان و قرارگاه را ،چه از نظر ستادي و چه از نظر نيروهاي رزمي، ترکيبي از ارتش و سپاه قرار داده، همه در کنار هم، با يکپارچگي کار ميکردند.
استعداد دشمن
مسئولیت پدافند از منطقه غرب دزفول به عهده دو لشکر 10 زرهی و 1 مکانیزه ارتش عراق بود و به تناسب میزان هوشیاری دشمن و آگاهی از عملیات نیروهای ایران، براستعداد آن ها افزوده می شد. در مجموع، تمامی یگان هایی که قبل از شروع عملیات، در منطقه مستقر بودند؛ و نیز تمام یگان هایی که حین عملیات وارد منطقه شدند، عبارت بودند از:
1- لشکر 10 زرهی؛ شامل: تیپ های 17، 42، 51 و 60 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، تیپ های 55، 99، 423 و 505 پیاده.
2- لشکر 1 مکانیزه؛ شامل: تیپ های 34 و 51 زرهی، تیپ های 1 و 27 مکانیزه، تیپ های 93، 96، 109 و 426 پیاده.
3-لشکر 3 زرهی ؛ شامل: تیپ های 6 و 12 زرهی، تیپ 8 مکانیزه.
4- لشکر 6 زرهی؛ شامل: تیپ 25 مکانیزه.
5-لشکر 9 زرهی؛ شامل: تیپ 14 مکانیزه و تیپ های 35 و 43 زرهی.
6- لشکر 7 پیاده: شامل: تیپ های 19 و 38 پیاده.
7- یگان هایی با ماموریت های ویژه: تیپ های 10، 11، 12، 13، 14، 15، 19، 603، 604، 605.
8- تیپ های مستقل: تیپ مکانیزه گارد ریاست جمهوری، تیپ 10 زرهی، تیپ های 91 و 92 پیاده و تیپ 5 گارد مرزی -کماندو: 9 گروهان
9- توپخانه: 4 گردان از لشکر 10، 4 گردان از لشکر 1، 3 گردان از لشکر 3، گردان 217
نيروهاي شركت كننده ايران: نيروي زميني،هوايي ارتش و سپاه پاسداران و جهاد سازندگي
نتایج
1- آزادسازی 2500 کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی؛ شامل دهها بخش و روستا، سایت 4 و 5 رادار، جاده مهم دزفول – دهلران و … .
2-نزدیک شدن نیروهای خودی به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول.
3- خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش و مراکز مهمی همچون پایگاه هوایی دزفول از تیررس توپخانه دشمن، و دستیابی به چاه های نفت ابوقریب در ارتفاعات تینه.
4- انهدام بیش از 4 لشکر، 361 تانک و نفربر، 18 هواپیما، 300 خودرو، 50 توپ و 30 دستگاه مهندسی ارتش عراق.
5-به غنیمت گرفته شدن 320 تانک و نفربر، 500 خودرو، 165 توپ، 50 دستگاه مهندسی و مقادیر زیادی سلاح و تجهیزات انفرادی.
6- به اسارت در آمدن بیش از 15 هزار تن از نیروهای دشمن.
7- کشته و مجروح شدن حدود 25 هزار تن از نیروهای دشمن.
عمليات بيت المقدس:
شناسنامه عمليات بيت المقدس
نام عمليات :بيت المقدس
رمز:يا علي بن ابيطالب (ع
منطقه اجرا : منطقه عمومي رودخانه كرخه، غرب رودخانه كارون و شهرستان خرمشهر
مدت :10/2 تا 3/3/ 1361(25روز)
ارگان هاي عمل كننده : سپاه و ارتش
هدف:آزاد سازي شهرهاي خرمشهر و هويزه و جاده اهواز – خرمشهر ،خارج ساختن شهرهاي اهواز -،حميديه و سوسنگرد و نيز جاده اهواز – آبادان از برد توپخانه دشمن طي چهار مرحله
سازمان عمل كننده:سپاه پاسداران و ارتش جمهوري اسلامي ايران.
مرحله اول عمليات: عمليات در بامداد 10/2/1361 با سه قرار گاه عملياتي قدس ، فتح و نصر به فرماندهي قرار گاه مركزي كربلا آغاز شدو رزمندگان با عبور از كارون موفق شدند به جاده اهواز – خرمشهر دست يابند.
مرحله دوم عمليات: در اين مرحله كه در ساعت 22:30 روز 16/2/1361 آغاز شد رزمندگان قرار گاههاي فتح و نصر در محور حسينيه به نوار مرزي رسيدند بنابراين دشمن مجبور شد از هويزه و جفير عقب نشيني كند.
مرحله سوم عمليات: مرحله سوم در ساعت 22 روز 19/2/1361 آغاز شد و هر چند تلفات و خسارات سنگين بر دشمن وارد آمد ليكن هوشياري و تمركز نيرو هاي عراقي در خطوط پدافندي ، موجب شد رزمندگان بتوانند به اهداف تعيين شده دست يابند.
مرحله چهارم عمليات: در اين مرحله كه با سه قرار گاه عملياتي فتح و نصر در ساعت 22:30 روز 1/3/1361 آغاز شد نيرو هاي عمل كننده موفق شدند پس از محاصره خرمشهر و اسير كردن نيرو هاي دشمن اين شهر را در ساعت 11 صبح 3/3/1361پس از پانصد وهفتاد و پنج روز اشغال آزاد كننده.
قرارگاه قدس فرماندهياش با سرهنگ زرهي لطفي و فرمانده ي لشکر 16 زرهي قزوين ، برادر غلامپور بود. اين دو با هم کار ميکردند. يگان هاي عمل كننده: لشکر 16 زرهي و تيپ 58 ذوالفقار و يک لشکر از سپاه پاسداران.
در قرارگاه فتح، سرتيپ شهيد نياکي فرمانده ي لشکر 92 زرهي و برادر رشيد حضور داشتند. يگان هاي عمل كننده: لشکر 92 زرهي ، تيپ 55 هوابرد و تيپ 37 زرهي و لشکر3 از سپاه .
در قرارگاه نصر، فرماندهي با سرهنگ حسني سعدي فرمانده ي لشکر 21 حمزه و شهيد حسن باقري بود. يگان هاي عمل كننده: لشکر 21 حمزه بود و لشکر پنج از سپاه.
يک تيپ از لشکر 77 خراسان در فکه مستقر بود. تيپ سي زرهي سپاه هم به عنوان احتياط توي دست فرمانده بود.
قرارگاهي با ترکيب ستادي مشترک به نام قرارگاه کربلا که شهيد سپهبد صياد شيرازي و سر دارسرلشكر محسن رضايي در آن مستقر بودند. قرارگاه در نزديکي دارخوين بود. بعد از عمليات ثامنالائمه، مردم در آنجاها کشت و زرع ميکردند.
عمليات بيتالمقدس چند ويژگي داشت. اولين ويژگياش اين بود که وسيعترين منطقه ي عملياتي را نسبت به عمليات قبلي داشت. بعدها هم به اندازه بيتالمقدس، هيچ عملياتي نداشتيم که اينقدر وسعت داشته باشد. وسعت منطقه ي نبرد 6000 کيلومتر مربع بود.
دومين ويژگي اين بود که در تمام جاها بايد عبور از رودخانه انجام ميداديم؛ در هر سه محور. در محور شمال بايد از کرخه نور عبور ميکرديم؛ در محور شرق که دو قرارگاه فتح و نصر بايد حمله ميکردند، از رودخانه ي کارون عبور کرديم. براي عبور از رودخانه، بايد يک سرپل داشته باشيم، چون آنطرف در دست دشمن بود. سرپل موقت، تا نيرو بتواند شکاف ايجاد کند و گسترش بدهد. چارهاي نداشتيم. هم بايد از رودخانه ي کرخه ي نور قرارگاه قدس را عبور ميداديم، هم قرارگاه فتح و نصر را از رودخانه ي کارون.
تلاش کرديم و هرچه پل شناور داشتيم، بازسازي و آماده کرديم. پنج تا پل بيشتر آماده نشد. اين پنج پل را آماده ي نصب کرديم و رزمندگان آماده شدند. در شب دهم ارديبهشت سال 61، ساعت حدود دوازده و نيم شب عمليات شروع شد.
نتايج عمليات :دستيابي به كليه اهداف عمليات
وسعت منطقه آزاد شده: 5380كيلومتر مربع
تلفات عراق:16000كشته و مجروح ،19000 اسير
…انهدام تجهيزات دشمن :حدود 550تانك و نفر بر ،53 هواپيما ،50 خودرو،3 هلي كوپتر و
براي عمليات بيتالمقدس، سازمان قرارگاههايمان به اين ترتيب بود:
عمليات مسلم بن عقيل(ع):
نام عمليات : مسلم بن عقيل ( ع )
زمان اجرا : 9/7/1361
مدت اجرا : 7 روز
مكان اجرا : سومار در جبهه غرب(استان كرمانشاه)
رمز عمليات : يا ابا الفضل العباس ( ع)
تلفات دشمن : 4275 نفر كشته ، زخمي و اسير
ارگان هاي عمل كننده : سپاه و ارتش
اهداف عمليات : تصرف همه بلندي هاي مشرف به شهر مندلي عراق و تامين مرز جبهه مياني و آزاد سازي بخشي از خاك ايران به همراه پس زدن دشمن از غرب شهر سومار
نتايج:
1-بيش از 4275نفر از نيروهاي عراقي كشته و يا زخمي گرديدند و325نفر به اسارت در آمدند.
2-آراد ساري ارتفاعات كهنه ريگ ، گيسكه و دشت وارلين در منطقه سومار و 150 كيلو متر مربع ازسرزمين ميهن اسلامي ايران .
3-به تيپ هاي 421 پياده گارد مرزي و 46 مكانيزه عراق خسارات كلي وارد شد و تيپ هاي 19 و 39 لشكر 7 پياده كوهستاني عراق تلفات و ضايعات شديدي متحمل شدند.
4- بيست و چهار(24) دستگاه تانك و نفر بر و تعدادي عراده توپ منهدم شدند.
5- دوازده (12)دستگاه تانك و نفر بر و بيش از 20 عراده توپ و 30 دستگاه خودرو ، يك دستگاه رادار ، يك دستگاه ردياب صوتي توپخانه ، 3 دستگاه بولدوزر و بولدوزر دي-8 به غنيمت گرفته شد.
“به اذعان كارشناسان نظامي عمليات مسلم بن عقيل از جمله عملياتي بود كه اصول جنگ و قواعد اساسي رزم در آن، به خوبي رعايت شد.مقاومت طولاني رزمندگان در مقابل پاتك هاي عراق از زيباترين حماسه هاي خلق شده در اين عمليات مي باشد.”
تدبيري براي گرفتن امتياز از دشمن
هدف از انجام عمليات مسلم بن عقيل تصرف همه ارتفاعات مشرف بر شهر مندلي عراق بود . اين منطقه براي حمله از مناطق كوهستاني اتخاذ شده بود ، انتخاب گرديد تا نقاط قوت و ضعف نيروهاي هر دو طرف براي جنگ كوهستاني به دست آيد . هدف دوم تامين مرزهاي جبهه غرب ، آزاد سازي بخشي از خاك ايران و پس زدن عراق از غرب شهر سومار بود .
اين عمليات با همكاري سپاه و ارتش و با رمز يا ابا الفضل العباس در تاريخ 9 مهرماه 1361 به اجرا در آمد . عليرغم پا تك هاي سنگين دشمن ، سرانجام مواضع فتح شده تثبيت گرديد .
در اين عمليات كه مدت هفت روز و در 2 مرحله انجام شد ، 150 كيلومتر مربع از خاك ايران آزاد و حدود 30 كيلومتر مربع از خاك عراق تصرف شد . نيروهاي خودي ضمن تامين دشت وارلين سومار ، روي ارتفاعات كيسكه ، كهنه ريگ مستقر و بر تنگه هاي مرزي مسلط شدند .
شهر مندلي نيز در ديد و تير رس آنان قرار گرفت و امكان پيشروي به عمق خاك عراق فراهم و آسان شد .