عملیات ثامن الائمه (ع)

عمليات ثامن الائمه(ع)
منطقه: شمال شهرستان آبادان رمز عمليات : نصر من الله و فتح قريب
تاريخ اجرا: ۵/۷/۱۳۶۰ هدف : شكستن حصر آبادان
تهیه کننده سرتیپ۲ستاد دکتر مروت آزادبخت
۱- اقدامات دشمن
در شب نوزدهم مهرماه سال ۱۳۵۹، در حاليكه نيروهايي از لشكر ۳ زرهي و تيپ ۳۱ نيروي مخصوص عراق بعد از بيست روز تلاش براي تصرف شهر خرمشهر با مقاومت سرسختانة نيروهاي خودي مواجه بودند، تيپ ۴۴ پياده و تيپهاي ۲۶ و ۶ زرهي دشمن با پيشروي به سمت شرق و دسترسي به رودخانه كارون، يگانهاي مقدم هجومي خود را در دو منطقه از رودخانه (حفار شرقي و غربي- قصبه و مارد) به ساحل شرقي رودخانه عبور داد و بعد از آن اقدام به زدن دو پل نظامي بر روي رودخانه كارون نمود و بدين ترتيب ساير نيروهاي لشكر از پلهاي موصوف عبور نمودند.
هنگام عبور نيروهاي دشمن از رودخانة كارون، نيروي نظامي كه قادر به جلوگيري از نيروهاي متجاوز باشد در منطقه حضور نداشت، زيرا نيروهاي رزمنده براي جلوگيري از سقوط شهرهاي خرمشهر و آبادان به شدت درگير بودند. نيروهاي مهاجم پس از عبور از رودخانه در دو ستون، براي قطع راههاي مواصلاتي اهواز آبادان و ماهشهر –آبادان، پيشروي خود را شروع نمودند.
گر چه پيشروي دشمن با انجام عمليات ۳/۸/۱۳۵۹ در محور ماهشهر آبادان توسط نيروهاي خودي به مدت ۴۸ ساعت متوقف شد. ليكن پس از آن حركت لاك پشتي نيروهاي دشمن جهت محاصرة آبادان ادامه يافت به طوريكه در تاريخ ۹/۸/۵۹ با نصب پل بر روي رودخانه بهمن شير در كوي ذوالفقاري يك گردان از نيروهاي كماندوي دشمن به ساحل دور عبور داده شد.
شروع تجاوز ارتش عراق و عبور از مرزهاي بين المللي در تاريخ ۳۱/۶/۱۳۵۹

۲- اقدامات نيروهاي خودي
۱-۲: اولين مقابله با نيروهاي تجاوزگر در تاريخ ۳/۸/۱۳۵۹ در محور ماهشهر-آبادان صورت گرفت. اما به علت عدم برابري توان نيروهاي خودي با دشمن از نظر كميت و كيفيت، انجام عمليات از نظر تصرف مواضع دشمن موفقيت آميز نبود ولی باعث رعب و وحشت، کاهش جسارت تهاجم وضعف روحیه نیروهای عراقی گردید . در اين عمليات تلفات و ضايعات زياد به نيروهاي دشمن اتي وارد گرديد.
۲-۲: در تاريخ ۹/۸/۵۹ ورود نيروهاي دشمن از طريق رودخانه بهمن شير به شهر آبادان با عكس العمل شجاعانه و مقاومت سرسختانة گردان ۱۵۳ پياده از لشكر ۷۷ خراسان، نيروهاي ژاندارمري،نیروهای سپاهی و مردمي روبه‌رو گرديد. به طوري كه نيروهاي متجاوز با دادن ۳۰۰ كشته و ۱۳۰ نفر اسير، مجبور به عقب نشيني شدند و در جنوب جادة ماهشهر-آبادان (ميدان تير) حالت پدافندي اتخاذ كردند.اطلاعات مفیدی از اسرای عراقی کسب گردید.
۳-۲: در راستاي کاهش محاصره آبادان و بيرون راندن دشمن از سرزمينهاي اشغالي، عمليات محدود ديگري در تاريخ ۲۰/۱۰/۵۹ به نام عمليات توكّل در محور ماهشهر-آبادان و اهواز-آبادان انجام شد. گرچه در اين عمليات تعداد نيروها نسبت به قبل افزايش يافته بود اما هنوز استعداد نيروهاي تك كننده، بسيار كمتر از نيروهاي دشمن بود كه حالت پدافندي داشتند. در اين عمليات خاكريزها و سنگرهاي پدافندي جلو دشمن تصرف گرديد و تلفاتي نيز به آنها وارد شد، اما با ورود نيروهاي تقويتي و هجوم جنگنده و بالگردهای عراقی از هوا و توپخانه سنگین از زمین به صحنة درگيري و ترميم خط پدافندي مربوطه، نيروهاي تك‌ور مجبور به عقب نشيني شدند و اهداف پيش بيني شده ، این عملیات ضمن افزایش آمادگی رزمی یگان های خودی، باعث ضعف روحیه دشمن گردید و خسارات و تلفات زیادی متحمل شدند و همچنین دشمن بجای عملیات تعرضی، مواضع پدافندی خود را تقویت نمود
۴-۲: در تاريخ ۲۵ ارديبهشت ماه سال ۱۳۶۰، تك محدود دیگری در ميدان تير آبادان به نام تپه هاي مدن توسط گردان ۱۴۸ پياده لشكر ۷۷ پيروز خراسان با موفقیت انجام گرديد. در اجراي اين عمليات علاوه بر كشته و زخمي شدن تعداد زيادي از نيروهاي دشمن، ۸۵ نفر نيز به اسارت در آمدند و دهها دستگاه تانك و نفربر منهدم گرديد. در خاتمة عمليات، نيروهاي تك كننده، خاكريزهاي مقدم دشمن را در تپه هاي مدن تصرف و در خط پدافندي جديد گسترش يافتند.
۵-۲: بعد از اجراي عمليات تپه هاي مدن، دومين تك موفق و محدود در تاريخ ۲۶/۳/۶۰ در منطقة دارخوين به نام فرماندهي كل قوا (خميني روح خدا) توسط نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي اجرا گرديد و تعدادي از يگانهاي توپخانه و زرهي لشكر ۷۷ خراسان عمليات را پشتيباني نمودند. در اين عمليات نيروهاي تك كننده در محور اهواز-آبادان خط پدافندي جديدي در مقابل نيروهاي دشمن ايجاد شد.
در نتيجة اين عمليات تعداد ۳۰۰ نفر از نيروهاي دشمن به اسارت درآمدند و تعداد زيادي نيز كشته و يا مجروح شدند. همچنين يك فروند بالگرد و ۳۰ دستگاه تانك و نفربر منهدم و ۱۵ دستگاه به غنيمت درآمد.
۳- اجرا و هدایت عملیات ثامن‌الائمه (ع) به طور کلی:
همان گونه که قبلاً اشاره شد یکی از ویژگی هایی که در طرح ریزی عملیات ثامن الائمه (ع) به طور محسوسی مورد توجه قرار داشت انجام هماهنگی هایی بود که چه در حین شناسایی و چه در طراحی عملیات بین ستاد لشکر ۷۷ خراسان و یگان های عمده عمل کننده ارتش و سپاه پاسداران، نیروهای بسیجی، جهاد سازندگی، هوانیروز، نیروی هوایی و توپخانه وجود داشت. این جلسات هماهنگی در روز های نخستین با فواصل زمانی کمتر و در روزهای آخر طرح ریزی با توجه به پیشرفت کار و درگیری زیاد یگان های عمل کننده با فواصل بیشتر بود، در هر صورت تلاش شده بود که در هر مقطع از زمان فرماندهان یگان های عمده از چگونگی برنامه ریزی و مانور یگان های تابعه در عملیات آتی آگاهی داشته باشند.
این آگاهی باعث شده بود که فرماندهان ضمن در نظر گرفتن اصل تامین، در جمیع جهات آموزش های تابعه، بویژه پس از ادغام با نیروهای سپاه پاسداران و بسیج مردمی، ارائه دهند که در ماموریت آتی آن ها کاملاً موثر باشد. بدین ترتیپ پس از صدور طرح و انجام تصحیحات تکمیلی آن، صرف نظر از کمبود بعضی اقلام مهمات، یگان ها در واقع آمادگی اجرای عملیات را داشته تنها منتظر دریافت زمان اجرای طرح بودند.
همان گونه که قبلاً نیز مشروحاً بیان شده است، پس از حضور لشکر ۷۷ در منطقه و اجرای برنامه های طرح ریزی شده، که با موفقیت کامل همراه بود، در افکار عمومی، (چه در داخل و چه در خارج از صحنه نبرد) چنین مطرح بود که احرای این عملیات باید در سالروز تهاجم دشمن به خاک مقدس جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد، بویژه آن که به منظور بالا بردن روحیه آحاد مردم، تبلیغاتی نیز در این زمینه صورت می گرفت.
از طرفی دیگر لشکر می باید به هر نحو که شده اصل غافلگیری را، که یکی ار اصول مهم جنگ در عملیات می باشد، مد نظر قرار داده و اجرای آن را در دستور کار خود قرار دهد، از این رو ستاد لشکر با یک تحلیل به این نتیجه رسید که اجرای این عملیات حداقل باید یک هفته پس از سالگرد تجاوز دشمن صورت بگیرد، چرا که لازم بود برای تحقق این اصل مهم، لشکر ۷۷ و سپاه پاسداران دشمن را در زمان و یا در مکان مورد تهاحم غافلگیر نمایند.(مروت آزادبخت)
از نظر مکان که تقریباً غیر ممکن بود زیرا گرچه یگان های تابعه لشکر و سپاه پاسداران با اجرای شناسایی های از خطوط مختلف جبهه، سمت دقیق تک خود را از دشمن مخفی می دانستند، لیکن آنچه مسلم بود همه می دانستند که حضور لشکر ۷۷ در منطقه به منظور برچیدن بساط فیزیکی دشمن در شرق کارون بوده است. بنا براین واضح بود که منطقه مورد تک، کل سرپل اشغالی دشمن در شرق کارون بوده، ونه تنها نیروی خودی بلکه دشمن نیز به خوبی از آن آگاهی داشته است. اما از نظر غافلگیری در زمان، چنین به نظر می رسد که فرجه ای وجود داشت و باید از آن بهره برد؛ لذا در حالی که یگان ها تقریباً آماده اجرای ماموریت بودند و اذهان عمومی نیز منتظر شنیدن صدای رسای پیروزی، عملیات در روز ۳۱ شهریور ماه ۱۳۶۰، آغاز نگردید. محدودیت مهمات بویژه مهمات هویتزر ۱۵۵ م م و توپ ۱۳۰ م م که موجب شد آتش تهیه نیز به ده دقیقه کاهش یابد برای ستاد لشکر بویژه رکن سوم دستمایه ای شد که عنوان کند مهمات موجود نیاز پشتیبانی از عملیات را کفایت نمی نماید، از این رو به فرماندهی لشکر پیشنهاد نمود که تا رسیدن مهمات مورد نیاز، اجرای عملیات به تاخیر افتد.
این مو ضوع مورد تصویب فرماندهی لشکر واقع شد، در نتیجه اجرای عملیات در ۳۱ شهریور ماه یعنی سالگرد تهاجم دشمن انجام نکرفت.
متعاقب این برنامه ستاد لشکر در جلسه ای که با حضور آیت الله موسوی اردبیلی و فرماندهی نیروی زمینی (شادروان سرلشکر ظهیر نژاد)در پاسگاه فرماندهی لشکر مستقر در ماهشهر تشکیل شد، پاسخ ضمنی این تاخیر، فارغ از مطرح ساختن اصل تاکتیکی مورد نظر یعنی اصل غافلگیری گردید.
سرانجام در ساعت ۱۶۰۰ مورخ ۴ مهرماه ۱۳۶۰ جلسه ای با شرکت جانشین ریاست ستاد مشترک تیمسار سرتیپ شهید فلاحی و فرماندهی نیروی زمینی تیمسار سرتیپ ظهیر نژاد و پاسدار سید رحیم صفوی فرمانده سپاه پاسداران مستقر در منطقه، در پاسگاه تاکتیکی لشکر۷۷ با حضور فرماندهی، ستاد لشکر و فرماندهان یگان های عمده تابعه به منظور تبادل نظر تشکیل گردید. (مروت آزادبخت)
در این جلسه پس از استعماع گزارش فرماندهان عمل کننده پیرامون آمادگی یگان ها جهت اجرای طرح ثامن الائمه(ع) تصمیم گرفته شد، که به یاری خداوند بزرگ اولین عملیات عمده سر نوشت ساز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در نهایت غافلگیری در ساعت یک دقیقه روز پنجم مهرماه ۱۳۶۰ به مرحله اجرا در آید. دستور اجرای عملیات طی یک پیام کتبی به فرماندهان یگان های عمده ابلاغ و تلکس آن جهت آگاهی به نیروی زمینی ارتش(معاونت عملیات و اطلاعات)در تهران مخابره گردید.
برابر اظهارات افسر اسیر عراقی در روز پنجم مهرماه این تاخیر در عملیات توانست باعث غافلگیری دشمن در عامل زمان گردد،چرا که از اواخر شهریور ماه ۱۳۶۰ دشمن منتظر تک سراسری لشکر۷۷ در منطقه سرپل بوده و این آمادگی را تا بعد از ظهر چهارم مهرماه نیز حفظ نموده بودند، لیکن پس از آن احتمال تک نیروهای خودی را ضعیف فرض نموده و نسبت به شب و روزهای گذشته آمادگی لازم را نداشت کما این که در شب شروع عملیات تعداد زیادی از اسرا با لباس زیر و در حال استراحت به اسارت رزمندگان ما درآمدند.
همکاری ارتش و سپاه در طراحی مشترک، در اجرای عملیات برابر با طرح پیش بینی شده لشکر۷۷ خراسان در سه محور اصلی و یک محور فرعی مورد توجه قرار گرفت و هدایت عملیات نیز با شرکت فرماندهان ارتش و همراهی سپاه پاسداران به طور ادغامی انجام گرفت.
۴۸ ساعت قبل ازاجرای عملیات، نیروهای سپاه پاسداران با گردان و گروهان های ارتش ادغام و آموزش‌های لازم و هماهنگی‌های مورد نیاز در عملیات و توجیه به معابر بازه شده توسط مهندسی لشکر و مهندسی سپاه به عمل آمد. این ادغام تا رده سلاح‌های اجتماعی هم به عمل آمد، یعنی خدمه آرپی‌جی ۷ یکی سرباز و دیگری بسیجی بودند. (مروت آزادبخت)
-شروع و خاتمه:
آغاز عملیات: (سند شماره۳۴)
۵ مهرماه ۱۳۶۰ ساعت ۱ بامداد با رمز نصر من الله و فتح قریب آغاز گردید
پایان عملیات:
۷ مهرماه ۱۳۶۰
مدت عملیات:
۲ روز
منطقه عملیات:
شرق رودخانه کارون، شمال آبادان و منطقه دارخوین.
اهداف عملیات:
آزاد سازی شرق کارون، آزاد سازی جاده های آبادان –اهواز و آبادان –ماهشهر، شکستن محاصره آبادان و از بین بردن تهدید بندر امام (ره) و ماهشهر

با عزیمت گردان های تک ور (ارتش و سپاه) با استفاده از تاریکی شب، به منظور غافلگیری دشمن از ساعت ۲۱۰۰ چهارم مهرماه ۱۳۶۰ عملاً عملیات آغاز گردید؛ و همچنین به واحدهای عملیاتی و پشتیبانی تاکید شده بود که تماس‌های مخابراتی خود را به حداقل برسانند و در مکالمات اصول حفاظتی را رعایت کنند و فرماندهان گردان ها حرکت خود را طوری تنظیم کنند تا نقطه درگیری پیش بینی شده، اصل غافلگیری رعایت شود، در صورت امکان از درگیری با نیروهای جزء دشمن پرهیز شود، ضمناً در صورت لزوم آمادگی درگیری با نیروهای دشمن را هم داشته باشند. (سروری و جاودانی)
نیروها در واقع سه ساعت و نیم زودتر حرکت کرده بودند. وضعیت حرکت رزمندگان در محورهای مختلف متفاوت بود. نیروها در معابری که شب‌های گذشته در میدان‌های مین باز شده بود پیش می‌رفتند. در جبهه ذوالفقاریه رزمندگان از کانال‌هایی که قبلاً حفر شده بود پیش روی و خود را به خط دشمن رساندند، در محور ماهشهر – آبادان نیروهای خودی با آتش شدید دشمن روبه رو شدند و در جبهه‌ی فیاضیه برخی یگان‌ها به میدان مین خنثی نشده برخوردند. شلیک منورهای پی در پی دشمن در جبهه فیاضیه و محور دارخوین، غافلگیری داشت تهدید می‌شد. رزمندگان در محور ماهشهر-آبادان بعلت روشن شدن منطقه توسط منورها نیم ساعت زودتر با دشمن درگیر شدند. (سرهنگ ستاد فرمنش فرمانده تیپ ۳)
نیروهای خودی در محور آبادان – ماهشهر تا ساعت ۲ صبح نیروهای دشمن را محاصره و تمامی اهداف عملیاتی را تصرف کرده و تجهیزات دشمن را به غنیمت گرفتند(سرهنگ ستاد امینیان فرمانده تیپ۱)
در جبهه شمالی (دارخوین) با اجرای ماهرانه و موفق مانور احاطه ای از محور نهر شادگان،۳ رده خطوط دفاعی دشمن در شمال منطقه عملیات دور خورد و مقاومت نیروهای تیپ ۸ مکانیزه عراق در هم شکست و نیروهای خودی تا ساعت ۵/۳ صبح، خود را به جاده اهواز- آبادان رسانده و نیروها در ۵ صبح به ساحل رودخانه کارون رسیدند و در ساعت ۵/۶ صبح به اولین پل ارتباطی شرق و غرب کارون (پل قصبه) دست یافتند.
در جبهه جنوبی (فیاضیه) پیشروی نیروها به سمت دومین عقبه نیروهای عراقی (پل حفار) به علت مقاومت شدید نیروهای عراقی و مواضع طبیعی و مصنوعی گره خورد. عراق تمامی تلاش و توان خود را معطوف به حفظ این پل و سرپل شرق کارون کرد، زیرا تنها راه تدارکات و عقب نشینی آن‌ها همین پل بود؛ لذا پیشروی نیروهای این محور پس از شکستن خط اول دشمن متوقف شده و تا ۵ صبح تنها خاکریز اول و دوم عراقی‌ها سقوط کرد.
در جبهه ذوالفقاری نیز پس از شکستن خط اول و پیشروی اولیه، به علت کندی حرکت در محور فیاضیه، پیشروی کند و سپس متوقف شد.(سرهنگ ستاد کهتری فرمانده تیپ۲ لشکر۷۷)
نیروهای بسیجی جبهه دارخوین در ساعت ۱۰ صبح قسمتی از پل قصبه را منفجر کردند و تا ساعت ۱۱ صبح حدود ۷۰۰ نفر عراقی توسط گردان های تیپ۳لشکر۷۷ اسیر شدند و عراق سعی داشت تا حد امکان باقی مانده نیروهایش را از تنها پل منطقه (حفار) به عقب بکشاند؛ و تا پایان روز اول، عراق پل حفار و سرپل محدودی در شرق کارون در اختیار داشت و نیروهای جبهه های دارخوین، فیاضیه و ذوالفقاری اقدام به تشکیل یک خط پدافندی در مقابل پل حفار کردند. فرماندهان عراقی در ۲ مرحله با وارد کردن نیروهای تاز نفس با پشتیبانی تانک و آتش قصد داشت سرپل را توسعه دهد، ولی در هر دو بار با مقاومت نیروهای خودی و اجرای آتش پر حجم توپخانه خودی و هجوم بالکرد های کبرا و آتش تیز پروازان نیروی هوایی ارتش شکست خورده و با دادن تلفات و خسارات زیاد مجبور به عقب نشینی شدند. (هشت سال دفاع مقدس جلد سوم)
در روز دوم عملیات نیروهای خودی از ساعت ۱۵ عملیات خود را مجدداً آغاز کردند و در ساعت ۱۷ توانستند با وارد کردن تلفات و خسارات زیاد به نیروهای عراقی آن‌ها را عقب رانده. پل حفار را منهدم کنند و سپس در ساحل شرقی رودخانه کارون خط پدافندی تشکیل بدهند.
در طول عملیات جذر و مد های پیش آمد و در نهایت رزمندگان ارتش و سپاه پاسداران با پشتیبانی توپخانه، نیروی هوایی و هوانیروز ارتش و جهاد سازندگی این عملیات را با موفقیت انجام دادند. تشریح کامل هدایت در بخش مربوطه مشروحاً بیان خواهد شد.